Savaşın 'kalıntıları': Suriye'de bir doktorun günlük gerçeklikleri

Çeviri - Gonca Tokyol

Rakka’ya 3 saat mesafedeki Sınır Tanımayan Doktorlar hastanesinde çalışan bir cerrah anlatıyor…

Normalde, savaşın kalıntılarının patlamamış top mermileri, bombalar ve mayınlar olduğunu düşünürüz. Ama, Rakka’ya en yakın cerrahi kapasiteye sahip ikinci sağlık merkezi olan, Tel Abyad’daki Sınır Tanımayan Doktorlar (MSF) hastanesinde çalışan bir travma cerrahı olarak birçok farklı ‘kalıntı’ gördüm: Ölümcül yaralanmalar ve yukarıda bahsettiğim silahların arkasında bıraktığı hasar.

Rakka’da savaşan tarafların kullandığı yüksek enerjili patlayıcılar, insan vücudu için ölümcül olabilir. Eğer kişi patlamanın merkezine yakınsa yaralanmalar hayatına son verebilir. Eğer bir kişi doğrudan etkiden uzak olabilecek kadar şanslıysa,  patlamanın iç organlara büyük zarar veren ikincil etkileriyle karşılaşırlar: Ciğerlerin kanla dolması, karaciğerin yırtılması, mide ve bağırsaklarda delinmeler, damar ve yumuşak doku yaralanmalarıyla birlikte gelen açık kemik kırıkları…

İlk müdahalenin yetersizliği sebebiyle 15 yaşındaki genç kız hayatının geri kalanını tekerlekli sandalyede geçirecek

Dün koğuş ziyaretindeyken, iki genç kız kardeşi görmem için acilden bir çağrı aldım. Bu genç kadınların ikisi de 5 gün önceki hava saldırısında kol ya da bacaklarını yitirmişti ve Tel Abyad Hastanesi’ne ulaşmak için iki gün boyunca yolculuk yapmışlardı. 20 yaşındaki kız kardeşin kolu bileğinin, 15 yaşındaki diğer kardeşin bacağı ise dizinin üzerinden kesilmişti. İkisi de MSF merkezine ulaşmadan önce başka yerlerde ilk ameliyatlarını olmuştu ancak ampütasyonlarına acemice dikiş atıldığı için enfeksiyonla karşı karşıyaydılar.

İkisinin de enfeksiyonla başa çıkabilmemiz için ameliyathaneye geri dönmesi gerekiyordu. Cerrahi olarak enfeksiyonu durdurmak için etkilenmiş dokuları temizlemekten başka çaremiz yoktu ve bu da organların daha da kısalmasıyla sonuçlanacaktı. 15 yaşındaki kardeşin kalçası yerinden ayrılmıştı ve kalçadaki alt kemiği tamamen almamız gerekiyordu. Böyle ampütasyonlar sonrasında protez kullanımı çok da mümkün değildir. Bu sebepten de o küçük kız büyük bir ihtimalle hayatının geri kalanını tekerlekli sandalyede geçirecek.

Şanslı genç tamamen iyileşecek ama bu uzun sürecek

Bir gün öncesinde ise ameliyathanedeyken, acile getirilen 20 yaşındaki bir erkeği muayene etmek için dışarı çıktım. Vücudu ‘şarapnel’ olarak tanımladığımız ama aslında bomba ya da top mermilerinin metal parçaları olan şeyler sebebiyle paramparça olmuştu. Bu parçalar genç adamın vücudunun her yerine dağılarak büyük bir iç kanamaya yol açmış, karnına ve göğsüne zarar vermiş, bacaklarında birçok açık kırığa sebep olmuştu.

Acil bir şekilde her dakikanın önemli olduğu ameliyat odasına alındı. Birçok uzun saatten sonra göğsünü kapattığımız, kanamanın kaynağını bulmak ve durdurmak için midesini incelediğimiz, dalağını aldığımız, kırılan bacaklarını sabitlediğimiz ameliyatlarda hayatta kalmayı başardı. Şanslı bir şekilde genç adam tamamen iyileşecek ama bu uzun sürecek.

Rakka’daki ön cephelerin yakınında ilk müdahale için çok az stabilizasyon noktası var

Bu hastalarla ilgili alışılmışın dışında hiçbir şey yok. Geçen hafta da aynı yaralanmaları, aynı yıkımı tedavi ettim…

Savaş cerrahlığında başarı, iki kritik meseleyle doğrudan ilgilidir. İlk olarak yaralanmadan sonra mümkün olan en kısa sürede kişiyi hayata döndürmek ve ikinci olarak da ameliyathanedeki ilk resmi müdahalenin kalitesi ve zamanlaması. “Altın saat” kavramı, canlandırmadaki herhangi bir gecikmenin kurtulma oranını azaltmasına referans veriri. Suriye’nin kuzeyinde, Rakka’daki ön cephelerin yakınında çok az stabilizasyon noktası var. Tabii, yaralananların şehirde yol almayı başarıp da bu noktalara ulaşabileceklerini varsayarsak.

Sağlık merkezleri zarar görmüş, eğitimli eleman ve malzeme eksik

Rakka, Tel Abyad’daki MSF hastanesine 3 saat mesafede. Hayati ve ciddi yaralanmaları olan birinin 3 saatlik ambulans yolculuğundan sağ çıkabilmesi en büyük zorluk. Travma merkezlerinde iyi eğitilmiş takımlar bile ameliyatın kötü yaralanmış bir hastadaki etkilerini karşılamakta zorlanıyorlar.

Yaklaşık 7 yıllık savaştan sonra, Suriye’nin kuzeyindeki sağlık hizmetleri kısıtlı ve sağlık çalışanlarının çoğu öldürüldüğü ya da kaçtığı için eğitimli eleman sıkıntısı yaşanıyor. Medikal malzemeler taşıma yollarındaki sıkıntılar sebebiyle eksik ve sağlık merkezleri de ya zarar görmüş ya da ihmal edilmiş.

Bir insanı silahların ya da patlayıcıların zalim sonuçlarından kurtarmaya çalışmak benim kuzey Suriye’deki günlük hayatımın gerçeği. Son birkaç ayda çatışmalardan etkilenen yüzlerce insanı tedavi ettik ve askeri müdahale sona yaklaşsa da Rakka’da kalan patlayıcılar ve mayınlar sebebiyle önümüzdeki dönemde de birçok yaralının bize ulaşmasını bekliyoruz.

Ameliyathaneye dönme vakti...

Kaçınılmaz bir şekilde daha uzun bir süre savaşın fiziksel ve psikolojik hatırlatıcılarına tanık olmaya devam edeceğiz.

Yine telefon çalıyor, ameliyathaneye gitme vakti, başka bir patlama kurbanı yolda…

TIKLAYIN - Salvaging bodies: A doctor's everyday reality in Syria