Suriye'de 'zafere giden yol': M5
Suriye'nin başkenti Şam'ı Halep'e bağlayan M5 otobanı Suriye'de "uluslararası yol" olarak biliniyor. Suriye'nin bütün büyük kentlerinden geçen yol, ülkenin kontrolünü ele geçirmek için anahtar rolü oynuyor.
Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad yolun denetimini 2012 yılında çeşitli silahlı muhalif grupların ülkenin bazı bölgelerini kontrol altına alması üzerine kaybetmişti. Ailesinin yönetimine karşı protestolar bir yıl önce Arap ülkelerinde başlayan ayaklanma dalgasının ardından patlak vermişti. Hükümetin muhalifleri sert bir biçimde bastırması üzerine protestolar kısa sürede iç savaşa dönüştü ve dış güçler de duruma müdahil oldu.
Tarihsel olarak hareketli bir ticaret güzergahı olan yolu, Suriyeli analist Talib İbrahim "Ortadoğu'daki en temel ve stratejik otoyol" olarak niteliyor. Türkiye destekli silahlı muhalif gruplar otoyolu, denetimleri altındaki bölgeyi bir arada tutmak ve hükümet güçlerini yaklaştırmamak için kullanıyor. Yol üzerindeki kontrolün kaybı muhalifler açısından Suriye'de ellerindeki kalan son toprak parçasını da kaybetmelerine dönük, ölümcül bir darbe anlamına geliyor.
M5 nedir?
M5, Suriye'nin Ürdün sınırı yakınlarında başlayan ve Türkiye sınırı yakınlarındaki Halep'e kadar uzanan otoyolun adı. İdlib vilayetini boydan boya kesen ve 450 kilometre uzunluğundaki yol, ülkenin nüfusu en fazla olan dört kentini, Şam, Humus, Hama ve Halep'i birbirine bağlıyor. Savaş öncesinde Suriye'nin ekonomik arterlerinden biri olan M5, ülkenin sanayi merkezlerinden Halep'i de besliyor. Uzmanlar otoyol aracılığıyla yapılan ticari işlemlerin savaş öncesinde 25 milyon dolarlık günlük hacme sahip olduğunu tahmin ediyor. Otoyol Suriye'nin doğusu ve kuzeyinden ülkenin geri kalan kesimlerine buğday ve pamuk taşımacılığı için kullanılıyor. Ayrıca Ürdün, Suudi Arabistan, Türkiye ve Arap ülkeleriyle ticaret de bu yol üzerinden yapılıyor.
İç savaşın önemli kilometre taşları
Otoyolun denetimini geri almak, Esad hükümetinin savaşın ilk gününden beri başlıca öncelikleri arasındaydı. Yaklaşık yarım milyon insanın hayatını kaybettiği ve ülke nüfusunun yarısının yerinden olmasına neden olan iç savaşın önemli kilometre taşlarını da otoyol üzerindeki denetim üzerinden işaretlemek mümkün. Suriye hükümeti otoyolun belli bölümlerinin kontrolünü 2014 yılından itibaren kazanmaya başladı. Rusya o tarihte Esad'ın yanında savaşa müdahil oldu. Guta bölgesi ve Şam'ın kenar mahalleleri de dâhil olmak üzere otoyol boyunca sıralanan kent ve kasabalar uzun süren ablukalar ve aralıksız bombardımanlar nedeniyle harabe haline geldi. Aralık 2016'da Suriye rejim birliklerinin Halep'i Rusya'nın desteğiyle geri alması, oyunu değiştiren en önemli etmenlerdendi.
İsyancılar için yolun sonu
Eylül 2018'de Rusya ile Türkiye arasında imzalanan mutabakat, M5 ve M4 otoyollarının trafiğe açılmasını öngörmüştü. Böylece Halep'in Akdeniz ile bağı o yılın sonuna kadar açılmış olacaktı. Ancak isyancıların çekilmeyi ve yol üzerinde Rus-Türk devriyesinin başlamasını reddetmesi üzerine bu, sağlanamadı. Hükümetin isyancıların elinde kalan son bölge olan İdlib'e harekâtı da bunun üzerine başladı. Hükümet birlikleri Rusya'nın desteğiyle otoyolun her iki yanındaki köy ve kasabaları geri alarak İdlib'de önemli kazanımlar elde etti. Han Şeyhun bunlar arasında ilk büyük başarıydı, bunu Maaret El Numan ile M4 ve M5'in kesiştiği Serakib'in geri alınması izledi. Suriye birlikleri bu hafta da otobanın Han el Essal yakınındaki bölümünü isyancılardan geri aldı. 2012 yılından beri ilk kez böylece otoyolun kontrolü bütünüyle Esad güçlerinin eline geçmiş oldu. Zafer açıklaması Suriye hükümetinden değil Rusya Savunma Bakanlığı'ndan geldi. Çarşamba günü yapılan açıklamada "Suriye'nin en önemli taşımacılık arterinin" "kurtarıldığı" belirtildi.
"Siyasi başkent" ile "ticari başkenti" bağlıyor
Esad'a bağlı birlikler 2015'ten bu yana Rusya'nın hava saldırıları ve İran destekli savaşçıların yardımıyla somut kazanımlar elde ediyor. Ancak otoyolun yeniden ele geçirilmesi bunlar arasında belki de en önemli zafer. Suriyeli analist Talib İbrahim otoyolun ülkenin iki güç merkezini, başkent Şam ile ticaret merkezi Halep'i birbirine bağladığı için önemli olduğunu belirtiyor. İbrahim "Bir başka deyişle Suriye'nin siyasi başkentiyle ekonomik başkentini birbirine bağlıyor" diyor. M5 ayrıca Serakib üzerinde M4 ile buluşuyor, böylece Suriye'nin Akdeniz kıyısındaki önemli liman kenti Lazkiye ile trafiğe de imkan sağlıyor.
Suriye'de M5 yakınında çatışmalar sürüyor ve İdlib vilayetinin de büyük bir kısmı isyancıların elinde. Ancak hükümet M5'in denetimini ele geçirerek kendi kontrolündeki ancak yıllardır birbirinden ayrı olan bölgeleri de birleştirmiş oldu.