Suriye'de muhalifler bin parça; hangi grup ne istiyor?
Suriye'de bin kadar silahlı muhalif grubun bulunduğu ve bunlara bağlı 100 bin savaşçının olduğu tahmin ediliyor. Bu grupların çoğu, dar bölgelerde varlık gösteren küçük gruplar. Fakat bazıları da ülke çapında kendilerine bağlı birlikleri olan ya da ortak amaçlar için diğer gruplarla ittifak oluşturan güçler.
BBC Türkçe'de yer alan habere göre, bunların başlıcaları şunlar:
Özgür Suriye Ordusu Yüksek Askeri Konseyi
Lideri: Tuğgeneral Salim İdris
Özgür Suriye Ordusu (ÖSO), Albay Riyad el Esad önderliğinde, Türkiye'de bulunan firari askerler tarafından Ağustos 2011'de kuruldu. Kısa sürede Suriye'de oluşturulan silahlı gruplar bu konseyin şemsiyesi altında birleşti. Buna rağmen ÖSO liderlerinin, ülkede olup bitenler üzerinde hemen hemen hiç denetimi olamadı. Muhaliflerin Batılı ve Körfez'deki Arap destekçileri, isyancı liderleri merkezileştirmek istedi ve Aralık 2012'de bazı birlikler yeni oluşturulan Yüksek Askeri Konsey'e (YAK) katıldı. YAK lideri General İdris, konseyin Suriye'deki cihatçı gruplara karşı daha güçlü ve ılımlı alternatif olmasını istiyor.
YAK'ın 30 üyesi bulunuyor; Suriye'deki beş "cephe"ye bağlı altışarlı gruplar halinde: Kuzey (Halep ve İdlib), Doğu (Rakka, Der el Zur ve Haseki), Batı (Hama, Latakya ve Tartus), Merkez (Humus ve Rastan) ve Güney (Şam, Dera ve Suvayda). Her cephenin sivil-askeri konseyi ve komutanı bulunuyor. Muhalif Ulusal Konsey, Gen. İdris'i ÖSO komutanı olarak tanımlıyor; fakat gözlemciler ÖSO'nun bütünlüklü bir savaşçı güçten ziyade gevşek bir askeri birlikler ağı olduğunu söylüyor. Bu birlikler sözde komuta zinciri altında komutan Gen. İdris'e tabiler; fakat İdris bu birlikler üzerinde hala operasyonel kontrole sahip değil; daha ziyade dış finansman ve silah sevkiyatını sağlayan kişi ve sözcü işlevi görüyor. YAK'a bağlı birlikler kendi ayrı kimliklerini, gündemlerini ve komutalarını korumaya devam ediyor. Bazıları Batı'yı alarma geçiren Ahrar el-Şam ve el Kaide bağlantılı Nusra Cephesi gibi cihatçı, radikal İslamcı gruplarla ortak çalışıyor.
YAK'a bağlı gruplar
Suriye Şehitleri Tugayı
Lider: Cemal Maruf
Tahmini savaşçı sayısı: 7 bin
Daha önce Cebal el Zaviye Şehitleri Tugayı olarak bilinen grup 2011'de İdlib'de kuruldu. 2012 ortalarında isminin değiştirilmesi, liderinin büyüyen planlarını göstermekle birlikte, bu grubun faaliyetleri hala Suriye'nin kuzey batısında yoğunlaşmış durumdadır. Yine Cebal el Zaviye kökenli olan ve İslami devlet hedefleyen Şükr el-Şam'ın tersine Suriye Şehitleri Tugayı'nın herhangi bir idedolojiye bağlı olmadığı söyleniyor.
Kuzey Kasırgası Tugayı
ÖSO'nun Suriye-Türkiye arasındaki önemli bir sınır kapısını denetimi altında tutan İslami birimlerinden biridir. Cihatçı Irak-Şam İslam Devleti'nin Eylül 2013'te Azaz kentini basması üzerine bu grupla ciddi çatışmalara girdi.
Ahrar Suriye Tugayı
Ahrar Suriye (Suriye Özgür Halkı) Tugayı, YAK'a bağlı çalışıyor. Rastan bölgesinden eski hava kuvvetleri pilotu Albay Kasım Saad el-Din tarafından kuruldu.
Suriye İslami Kurtuluş Cephesi
Lideri: Ahmed İssa (Şükr el-Şam)
Savaşçı sayısı: 35bin - 40 bin
Eylül 2012'de 20 grubun bir araya gelerek oluşturduğu gevşek bir ittifak. Bu gruplardan bazısı şunlar: Faruk Tugayı, İslami Faruk Tugayı, Liva el-Tevhid, Liva el-Fetih, Liva el-İslam, Şükr el-Şam ve Der el-Zur Devrimcileri Konseyi. Ilımlı İslamcısından aşırı muhafazakar Selefilere kadar bu grupların çoğu, ÖSO Yüksek Askeri Konseyi'nin otoritesini tanıyor. Fakat bu gruplar Batı'nın desteklediği Ulusal Koalisyon'a şüpheyle yaklaşıyor. İdlib, Halep, Şam, Humus ve Der el-Zur kentlerinde faal durumda olan Cephe kendisini, "devrimci koalisyon güçlerinin en büyüğü" olarak tanımlıyor ve YAK'in ana savaş gücünü oluşturuyor.
Faruk Tugayı
Lideri: Usame Cüneydi
Savaşçı sayısı: 14 bin
2011 sonlarına doğru ortaya çıkan grup, Şubat 2012'de Humus'un Baba Amr bölgesinde orduya karşı başarısız püskürtme girişimine katıldı. O günden bu yana Suriye çapında katılımla büyük bir güç haline geldi. Kuzey kanadı Faruk el-Şamal Suriye-Türkiye sınırında etkili. Grup birçok kez bölündü, önde gelen adamları atıldı ve daha radikal İslami Faruk Tugayı ve Bağımsız Ömer el-Faruk Tugayı gibi yeni gruplar kuruldu. Lideri Usame Juneidi, YAK ve Suriye İslami Kurtuluş Cephesi'nde de üst düzey görevlere sahip.
Şükr el-Şam
Lideri: Şeyh Ahmed İssa
Savaşçı sayısı: 9 bin -10 bin
Şükr el-Şam (Suriye Kartalları), Suriye İslami Kurtuluş Cephesi'nin radikal bileşenlerinden biri. Eylül 2011'de ülkenin kuzey batısındaki İdlib'in Cebal el-Zaviye bölgesinde kuruldu. Etkisi Halep ve Şam'ın kırsal bölgelerine kadar yayıldı. Lideri, Suriye İslami Kurtuluş Cephesi'nin de başkanı ve Yüksek Askeri Konsey'de yer alıyor.
Liva el-Tevhid
Lideri: Abdül Kadir el-Salih ve Abdül Aziz Salama
Savaşçı sayısı: 8 bin -10 bin
Liva el-Tevhid (Birlik Kıtası), Halep kırsalında faaliyette olan grupları birleştirmek amacıyla Temmuz 2012'de kuruldu. Aynı ay düzenlenen bir saldırıda Halep'in bir bölümünde denetimi ele geçirdi. Bölgede aktif olan temel güçlerden biri durumunda. Ocak 2013'te Suriye İslami Kurtuluş Cephesi'ne katıldı. Askeri lideri "Hacı Marea" olarak bilinen eski işadamı, aynı zamanda Kuzey Cephesi komutan yardımcısı. "Hacı Anadan" adıyla tanınan siyasi lideri, Eylül 2013'te 11 İslami örgütün birleştiğini ve Ulusal Koalisyonu tanımadıklarını ilan etmiş ve muhalifleri "İslam çatısı" altında birleşmeye çağırmıştı.
Liva el-Fetih
Liva el-Fetih (Fetih Tugayı) Halep ve kırsalı ile Haseki ve Rakka bölgelerinde aktif. Grup "özgür bir Suriye" kurmayı hedefliyor. Eylül 2013'te, kuzeydeki Azaz kentinde cihatçılar YAK üyesi bir gruba saldırdığında Türkiye'ye geçiş sağlayan önemli bir sınır kapısını korumak üzere takviye göndermişti.
Ceyş el-İslam
Lideri: Zaran Alluş (Liva el-İslam)
(İslam Ordusu) Şam civarında aktif olan 50 İslamcı grup tarafından Eylül 2013'te kuruldu. Lideri Zaran Alluş, ittifakın en güçlü ve etkili üyesi Liva el-islam grubunun da lideri. Alluş, kuruluş amacını, "mücahitler arasında birliği sağlamak ve Ulusal Koalisyon içinde meydana gelen bölünmenin yarattığı etkiden kurtulmak" olarak açıkladı. 30 grup zaten Liva el-İslam bünyesinde hareket ediyordu. Katılan diğer gruplar arasında Liva Fetih el-Şam, Liva Tevhid el-İslam ve Liva el-Ensar. Suudi Arabistan'ın, Şam civarında artan El Kaide etkinliğine karşı Ceyş el-İslam'ı kurduğuna ve sadakatleri karşılığında Selefi gruplara silah ve para yardımı yapıldığına inanılıyor.
Liva el-İslam
Lideri: Zaran Alluş
Savaşçı sayısı: 9 bin
Liva el-İslam (İslam Tugayı) Zaran Alluş tarafından 2011 ortalarında kuruldu. Selefi olan Alluş o tarihten iki yıl önce Suriye'de hapis cezası almıştı. Temmuz 2012'de Şam'da gerçekleştirilen ve savunma bakanı ve Cumhurbaşkanı Esad'ın kayını da dahil çok sayıda kişinin ölümüne yol açan Milli Güvenlik Bürosu saldırısını üstlenmesi, grubun etkisini arttırdı. Fakat saldırının içeriden yapıldığı iddiaları da öne sürüldü. Liva el-İslam, Şam yakınlarındaki tarım bölgesi Guta'nın doğusunda etkili olan ve iyi silahlı donanıma sahip bir grup olarak tanımlanıyor.
Suriye İslam Cephesi
Lideri: Hasan Abbud (Ahrar el-Şam el-İslamiye Hareketi)
Suriye İslam Cephesi (SİC), 11 radikal İslamcı grubun bir araya gelmesiyle Aralık 2012'de kuruldu. O dönem 30 bin savaşçısı olduğunu iddia ediyordu. Hükümete karşı Suriye çapında faaliyet gösteren en etkili muhalif güç haline geldi. SİC içindeki en büyük güç Ahrar el-Şam el-İslamiye Hareketi'dir ve bu grubun lideri, Ebu Abdullah el-Hamavi olarak da bilinen Hasan Abbud aynı zamanda SİC'nin de başkanıdır. Irak'ta ayaklanmalara katılması nedeniyle Suriyeli yetkililer tarafından tutuklanmış, af sonucu 2011'de serbest bırakılmıştı. SİC'in üyeleri arasında El Hak Tugayı (Humus), Ensar el-Şam Tugayı (İdlib), Ceyş el-Tevhid (Der el-Zor), Şam Mücahitleri Tugayı (Hama) gibi gruplar bulunuyor.
SİC, bağımsız kalmayı tercih edip YAK'a katılmayı reddediyor fakat çatışma bölgelerinde YAK üyesi gruplarla işbirliğine gidiyor. SİC de Sünni yönetiminde bir İslam devleti kurulmasını istiyor ve El Kaide'ye bağlı gruplarla işbirliği yapıyor, fakat küresel cihat çağrısında bulunmuyor.
Ahrar el-Şam el-İslamiye Hareketi
Lideri: Hasan Abbud
Savaşçı sayısı: 10 bin -20 bin
Ahrar el-Şam el-İslamiye Hareketi (Şam Özgür Halkları İslami Hareketi) 2011 sonlarında kuzey batı kenti İdlib'de kurulan bir Selefi gruptur. Suriye'deki çatışmalarda etkisi büyük olmuştur. SIF'i kurduktan bir ay sonra, Ocak 2013'te grup, Halep ve Şam da dahil olmak üzere, Suriye çapında 83 aktif biriminin olduğunu açıklamıştı. Şubat 2013'te diğer üç SIF grubuyla birleşerek Ahrar el-Şam el-İslamiye Hareketi'ni oluşturdu. Savaşçıları disiplinleriyle tanınıyor. Ev yapımı patlayıcıları ilk onlar kullandı, silah ele geçirmek için askeri üsleri hedef aldılar. Mart'ta kuzeydeki Rakka kentine düzenlenen saldırıya onlar öncülük etti. Grubun ayrıca siber saldırılar düzenleyen bir "teknik birimi" ve Rakka ile Halep'te sosyal hizmetler sunan bir "yardım bürosu"
Bağımsız gruplar
Ahfad el-Resul Tugayı
Liderleri: Ebu Usame el-Culani, Muhammed el-Ali ve Mahir el-Nuami
Savaşçı sayısı: 7 bin - 9 bin
40 ılımlı İslamcı gruptan oluşan Ahfad el-Resul (Peygamberin Torunları) Tugayı, 2012'de kuruldu. İdlib'de güçlü olan bu grup Suriye çapında faaliyet yürütüyor. Bağımsız bir ittifak olmakla birlikte SMC'ye yakın ve Katar'la ve Batılı istihbarat servisleriyle bağlantıları var. Ağustos 2013'te IŞİD güçleri tarafından Rakka'dan çıkarıldılar.
Asala ve el-Tanmiya Cephesi
Gücü: 13 bin savaşçı ve sivil
Asala ve el-Tanmiya (Hakikilik ve Büyüme) Cephesi Kasım 2012'de kurulan ılımlı İslamcı bir ittifak. Savaşçıları beş "cephede" örgütlenmiş olarak Suriye'nin büyük bölümünde faaliyet yürütüyor. Fakat Nur el-Din el Zinki Tugayı'nın bulunduğu Halep'te ve Ahl el Athar Tugayı'nın bulunduğu Der el-Zor bölgesinde daha güçlü.
Duro el Tavra Komisyonu
Duro el Tavra (Devrim Kalkanı) Komisyonu SMC'ye bağlı, çoğu İdlib ve Hama merkezli onlarca küçük grubun birleşmesiyle meydana geldi. Suriye'deki Müslüman Kardeşler'in yardımıyla 2012'de kuruldu. Kendisini ılımlı İslamcı demokratik ittifak olarak tanımlıyor. Müslüman Kardeşler'den destek aldığını kabul ediyor fakat aralarında doğrudan bir bağlantı olduğunu kabul etmiyor.
Tecammu Ensar el-İslam
(İslam Taraftarları Birliği) 2012 ortalarında Şam merkezli yedi İslami grubun biraraya gelmesiyle kuruldu. Fakat o günden bu yana çok sayıda bölünme yaşadı.
Yarmuk Şehitler Tugayı
SMC ile baülantılı ılımlı İslamcı grup güney kenti Dera'da Ağustos 2012'de sekiz küçük grubun birleşmesiyle oluştu. Beşar el-Zubi önderliğinde esas olarak Suriye'nin Ürdün sınırında ve İsrail işgali altındaki Golan Tepeleri'nde aktif. Mart ve Mayıs 2013'te Golan'da BM barış gücü askerlerini kısa süreliğine rehin alma eylemini bu grup gerçekleştirmişti.
Ulusal Birlik Tugayı
Savaşçı sayısı: 2 bin
Ulusal Birlik Tugayı (Katib el-Vihda el Vataniye) Ağustos 2012'de kuruldu. Suriye'nin bütün bölgelerinde birlikleri olduğunu iddia eden grup "tüm etnisitelerin ve sosyal kimliklerin sivil, demokratik devleti için" mücadele verdiğini söylüyor. UBT esas olarak İdlib'in Jisr el-Şükür bölgesinde, Şam'ın güneyi, Cebal el-Zaviye, Dera ve Der el-Zor'da aktif. Savaşçıları arasında Alevi ve İsmaili mezheplerine mensup kişilerin olduğu belirtiliyor.
Cihatçı gruplar
El-Nusra Cephesi
Lideri: Ebu Muhammed el-Culani
Savaşçı sayısı: 5 bin - 7 bin
Şam Halkı için Nusra (Destek) Cephesi, 2011 ortalarında kurulan cihatçı bir grup. Kuruluşunda Irak El Kaidesi'nin de içinde yer aldığı militan bir şemsiye örgütü olan Irak İslam Devleti'nin yardımını aldığına inanılıyor. Varlığını Ocak 2012'de ilan etti ve o günden bu yana en etkili isayncı güçler arasında yer aldı. Başta Halep, İdlib ve Der el-Zor olmak üzere, Suriye'nin 14 bölgesinin 11'inde savaşçıları aktif durumda. Başlangıçta büyük şehir merkezlerinde gerçekleştirilen ve çok sayıda sivilin ölümüne neden olan intihar saldırılarında bu grup sorumlu tutuldu. Daha sonra disiplinli ve silahlı savaşçıları düzenli olarak isyancıların düzenlediği operasyonlarda ve büyük saldırılarda yer almaya başladı. Bugün Suriye'nin kuzeyinde bazı bölgeler bu grubun denetiminde. ABD Aralık 2012'de El Nusra Cephesi'ni, Irak El Kaidesi'ne bağlı olduğunu söyleyerek terörist ilan etti. Nisan 2013'te Irak İslam Devleti'nin lideri Ebu Bekir el-Bağdadi, El Nusra Cephesi ile birleşerek Irak Şam İslam Devleti (IŞİD)'ni kurduklarını ilan etti. Fakat El Nusra'nın lideri Ebu Muhammed el-Culani, bu iddiayı reddederek El Kaide lideri Ayman el Zevahiri'ye bağlılığını ilan etti. O tarihten bu yana El Nusra ve IŞİD ayrı hareket etti. Ülke dışından çok sayıda savaşçı Suriye'de savaşmak için IŞİD'e katılıyor. Ahrar el-Şam gibi El Nusra da kamu hizmetleri yoluyla halk desteğini güçlendirmeye çalışıyor.
Irak-Şam İslam Devleti (IŞİD)
Lideri: Ebu Bekir el-Bağdadi
Savaşçı sayısı: 3 bin - 5 bin
Irak-Şam İslam Devleti (IŞİD)'nin Nisan 2013'te ilanını El Nusra Cephesi reddetti. Fakat Irak İslam Devleti'nin Ebu Dua adıyla bilinen lideri Ebu Bekir el-Bağdadi, grubun faaliyetlerini Suriye'yi da kapsayacak şekilde genişletilmesi için bastırdı. Ağustos 2013'te ABD istihbaratı, Bağdadi'nin Suriye'de olduğunu ve çoğu yabancılardan oluşmak üzere 5 bin savaşçıya komuta ettiğini ortaya koydu. Grup daha çok Suriye'nin kuzey ve doğu bölgelerinde aktif. Halep, İdlib ve Rakka'da belediye yönetiminde ortaklar. IŞİD, intihar saldırıları ve iki askeri üssün ele geçirilmesi de dahil olmak üzere, çok sayıda büyük isyancı operasyonuna katıldı. Fakat aralarında İslamcıların da olduğu diğer isyancı gruplarla ilişkileri gergin. Son zamanlarda Ahrar el-Şam grubunun önemli bir üyesinin ölümünden sorumlu tutuluyor. Rakka'daki Ahfad el-Resul ve Azaz'daki Kuzey Kasırgası Tugayı ile çatışmalara girdiği gibi, Alevi ve Şii sivilleri de hedef aldı.
Ceyş el-Muhacirin ve el-Ansar
(Göçmenler ve Destekçiler Ordusu) Mart 2013'te birçok cihatçı birimin biraraya gelmesiyle kurulan grubun, çoğu yabancı ve Kuzey Kafkaslar'dan olmak üzere yüzlerce savaşçısı bulunuyor. Suriye'de İslami bir devlet kurmaya çalışan grup daha çok Halep'te aktif olmakla birlikte Hama ve Latakya'da da savaştığını söylüyor. Çeçen cihatçı lideri Ebu Ömer el-Şişhani IŞİD'ne bağlılığını açıkladı.
Kürt gruplar
Halk Savunma Birlikleri (YPG)
Siyasi lideri: Salih Müslim (PYD)
Savaşçı sayısı: 10 bin - 15 bin
Halk Savunma Birlikleri, Kürt siyasi partisi Demokratik Birlik Partisi (PYD)'nin silahlı kanadı. Kürdistan İşçi Partisi (PKK)'ne yakınlığıyla bilinen PYD, Suriye'nin kuzey doğusunda fiili otonom bir Kürt yönetimi kurdu. 2012 yazında Suriye ordusu Kürt bölgelerinden çekildiğinde YPG bir güç olarak ortaya çıktı ve bölgede güvenliği sağlamaya başladı. PYD Kürtleri savaştan uzak tutmaya ve denetimi aldındaki toprakları güçlendirmeye çalıştı. Fakat zaman zaman hükümet güçleriyle çatışmalara girdi. Kasım 2012'den bu yana ise sınır kentlerinin ve Halep'in bazı bölgelerinin denetimini ele geçirmek için YPG ile İslamcı ve cihatçı isyancı gruplar arasında yoğun çatışmalar oldu. Suriyeli isyancılar ve Türk hükümeti, bu Kürt grubunu Esad adına savaşmakla suçladı.