Tasfiyesi istenen Tarım Kredi, şimdi 'holding' oluyor

Fazla istihdam ve kredi alacaklarının tahsil edilememesi nedeniyle Dünya Bankası'nın 7-8 yıl önce tasfiyesini önerdiği tarım kredi kooperatifleri, 19 iştiraki ile şimdi "tarım holdingi" olma yolunda.

GÜBRETAŞ aracılığı ile İran'da fabrika alan, deniz taşımacılığına başlayan Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği (TTKKMB), şimdi Suudi Arabistan şirketi ile birlikte özelleştirilecek şeker fabrikalarına talip olacak.

Özellikle 1990'lı yıllarda, tarım destekleri ve tarımsal kooperatiflerin "kara delik" olarak nitelendirildiği dönemde, Dünya Bankası'nın da öneriler doğrultusunda, tarım satış kooperatifleri yanında tarım kredi kooperatiflerinin de yeniden yapılandırılması için program uygulanmıştı.

Dünya Bankası'nın yaptığı tespitlerden sonra, tarım kredi kooperatiflerinde, "kamu müdahalesinden arındırmaya ve etkin çalıştırmaya yönelik" yeniden yapılandırma operasyonu başlatılmıştı. TTKKMB'de verimsiz işletmelerin tasfiyesi, zarardaki kooperatiflerin kapatılması ve fazla istihdamın azaltılmasını içeren operasyon 2004 yılında tamamlandı.

Tespitlere göre, 2003 yılı itibariyle çiftçilere ucuz kredi sağlanamazken, çok sayıda kooperatif borçları dolayısıyla tasfiye tehlikesi ile karşı karşıya bulunuyordu. Ziraat Bankası'na olan kayıtlı borç tutarı 400 milyon lira, ortaklardan alacakları da 1 milyar 763 milyon lira düzeyindeydi. Ziraat Bankası'nın 2001-2002 döneminden sonra tarım krediye yeni plasman sağlamaması nedeniyle, sistem krediler yeniden yapılandırılması şeklinde işlerken, 835 milyon lira olarak gözüken kooperatiflerin öz kaynaklarının çok büyük bir bölümü tahsil edilmemiş ve "faizle şişirilmiş" durumdaydı.

TTKKMB, 2003 yılında, 16 bölge birliği, ülke genelinde 2 bin 281 kooperatif ile faaliyet gösterirken, 12 milyonu aktif olmak üzere 1 milyon 557 bin ortağa hizmet veriyordu, 560'ı merkezde olmak üzere 7 bin 327 çalışanı bulunuyordu. Dünya Bankası'nın TTKKMB hakkında hazırladığı raporda, birliğe bağlı bin kooperatifin kapatılması gerektiği, 3 binden fazla "fazla istihdam" olduğu belirtilmişti. Mevcut 30 iştirakten bir bölümü zararla faaliyetini yürütüyor,her yıl artan zararlar, TTKKMB'nin sermaye aktarımları ile finanse ediliyordu. Siyasi nedenlerle, sadece 4-5 köye hitap eden, 3-4 km aralıklarla açılan kooperatiflerin çoğu zarardaydı. Tarımsal girdi satışlarında TTKK'nin pazar payı daralırken takipteki krediler hızla artıyordu.

Yeniden yapılanma çalışmaları sırasında aktif olmayan, siyasi nedenlerle ve istihdam sağlamak üzere açılan, birbirine çok yakın kooperatifler kapatılırken, şimdiye kadar yaklaşık 3 bin 700 kişi yasal hakları verilerek emekli edildi.

TTKKMB Genel Müdürü Bedrettin Yıldırım, yaptığı değerlendirmede, yeniden yapılandırmadan önce 1,6 milyon adet sorunlu dosyalarının bulunduğunu, yeniden yapılandırma ve çıkarılan kanunlarla getirilen kolaylıklar sonucunda sorunlu dosya sayısının 50 bine düştüğünü bildirdi.

Yıldırım, kredilerdeki artışa dikkati çekerken, 2003 yılında 300 milyon lira olan kredi hacminin bu yıl 2,3 milyar liraya yükseldiğini açıkladı ve "Özel bankalar nezdinde 450-480 milyon lira kredi hattımız var, istersek bu kadar parayı hemen yarın kullanabiliriz" dedi.

Tarım kredi kooperatiflerinin yeniden yapılandırılması ve şimdiki çalışmaları sırasında siyasetin, hükümetin kendilerine yardımcı olduğunu vurgulayan Yıldırım, şöyle konuştu:

"Önceden, seçim, genel kurul dönemlerinde tarım krediye eleman alınacağı zaman, (şu kadar adam alalım) derlermiş ve üst yöneticiler bu sayıyı aralarında paylaşırlarmış. Hiç niteliğine bakmadan adam alınırmış. Ben kuruma başladığımda, kurumda ilkokul mezunlarının oranı yüzde 10, lise mezunlarının oranı yüzde 70-80 düzeyindeydi. Eleman sayısı 7 binin üzerindeydi. 3 bin 500 kişiyi emekli ettik. Şimdi kalifiye eleman alıyoruz. 750'si ziraat mühendisi, toplam 1500 üniversite mezunu eleman aldık.

Çalışmalarımız sırasında siyaset, hükümet bize destek oldu. İşimize karışmadı. Kredilerin yeniden yapılandırılması, kooperatiflerin yasal durumu için 3 kanun çıkardı. 34 yıllık bürokratım. Bürokratlar hiç bir dönemde, bu kadar rahat çalışmadı. Siyaset bize destek oldu. Bunu çok net söylüyorum."

Bugün itibariyle kooperatiflerde, bin 97 ziraat mühendisi olmak üzere toplam 5 bin 559 kişi çalışıyor.

19 iştirak, 6,5 milyar lira ciro

Halen TTKKMB'ne bağlı 16 bölge birliği, bunlara üye 1851 tarım kredi kooperatifi bulunuyor. Ayrıca 64 ek hizmet bürosu ile 31 bin 650 yerleşim biriminde 1 milyon 320 bin çiftçi ortağının her türlü tarımsal girdi ihtiyacını karşılıyor.

TTKKMB, yem sektöründe 10, gübre sektöründe 1, gıda sektöründe 3, pazarlama ve hizmet sektöründe 3, plastik sektöründe 2, tarım alet ve makine sektöründe 1, tarımsal ilaç sektöründe 1 tane olmak üzere toplam 19 şirkette yüzde 50 ve daha fazla oranda pay sahibi.

En büyük iştirak durumundaki GÜBRETAŞ, geçen yıl yaklaşık 1 milyar 412 milyon liralık net satışla Türkiye;nin en büyük 500 şirketi listesinde 43. oldu. İran'ın özelleştirme kapsamında satışa çıkardığı 4,3 milyon ton yıllık üretim kapasiteli Razi Petrochemical tesisini geçen yıl Şubat'ta 685 milyon dolar bedelle satın alan Gübretaş, Türkiye'nin gübre üretiminin yüzde 25'ini karşılıyor. Ayrıca sıvı ve toz gübre üretimine de bu yıl başlandı.

GÜBRETAŞ, 2 bin 700 bayisiyle iş birliği yaparak tarım ilacı sektöründe 5 yıl içerisinde yüzde 10 pazar payına ulaşmayı hedefliyor.

GÜBRETAŞ ayrıca, şeker fabrikaları için oluşturulan konsorsiyumda bulunan Nesma Holding ile kurduğu deniz taşımacılığı şirketi NEGMAR Denizcilik Yatırım AŞ aracılığı ile 2 gemi satın alarak, lojistik sektöründe faaliyet gösteriyor.

Toros Gübre'deki yüzde 15 hisse ile özelleştirme kapsamında alınan Güven Sigortanın oldukça iyi bedeller karşılığı satıldığı belirtilirken, zarar eden iştiraklerin tamamına yakınının kar eder hale getirildiği vurgulandı.

İştiraklerin işlem hacminin 6,5 milyar liraya ulaştığı kaydedildi.

TKKMB, önceden sigorta şirketi sahibi iken, Groupama'ya satılan ve adı değişen Güven Sigorta'nın acentalığını sürdürüyor. Bu yıl, 23 milyon lira tutarında 110 binden fazla poliçe düzenlendi.

Şeker fabrikaları için ortak teklif verilecek

TTKKMB, Türkiye;de özelleştirmeye açılan Kastamonu, Kırşehir, Yozgat, Turhal, Çorum ve Çarşamba;da bulunan şeker fabrikalarına Suudi Arabistan'ın önde gelen iki şirketi ile oluşturulan konsorsiyumla teklif vermeye hazırlanıyor.

Bu amaçla oluşturulan konsorsiyumda TTKKMB'nin yüzde 40, Savola Group'un yüzde 40 ve Nesma Holding;in de yüzde 20 pay sahibi olacak.

TTKKMB Genel Müdürü Bedrettin Yıldırım, özellikle Savola Group;un etkin bir şeker ve yağ üreticisi olduğunu belirterek, "Oluşturulan konsorsiyumun en büyük avantajı Savola gibi işi çok iyi bilen bir kuruluşu içinde barındırması. İhaleyi almamız halinde Türkiye;de pancar üretimini sürdüreceğiz ve pancar üreticisi mağdur olmayacak. Daha çok pancar üretip işleyerek şekerimizi ihraç edecek, emsalleriyle Orta Doğuda rekabet edebilecek konuma gelmeyi hedefliyoruz. Türkiye;de şeker fabrikaları özelleştiğinde, üretici de tüketici de kazançlı çıkacak" dedi.

Verilen bilgiye göre, Suudi Arabistan'ın önde gelen endüstri şirketlerinden biri olan Savola Group, Orta Doğu, Kuzey Afrika ve diğer bazı ülkelerde faaliyet gösteriyor. 1970;li yılların sonuna doğru kurulduğunda 10,7 milyon dolarlık sermaye ile başlayan şirket, daha sonra sermayesini 1,3 milyar dolara, cirosunu da 4 milyar dolara çıkardı. Savola Grup, Suudi Arabistan Krallığı'nın yenilebilir yağ pazarının yüzde 62'sini ve şeker pazarının yüzde 68'ini, İran ve Mısır yenilebilir yağ pazarının yüzde 40'ını, Mısır;daki şeker pazarının yüzde 20;sini elinde tutuyor. Ayrıca, Fas, Cezayir, Sudan ve Kazakistan;da da endüstriyel faaliyetleri bulunan Savola Grubu'nun Suudi Arabistan'da 112 adet perakende satış noktası ve Körfez ülkelerinde de satış noktaları var. Savola'nın yatırımları arasında Al Marai Süt Ürünleri Şirketi (yüzde 28) ve Herfy Foods Company (yüzde 70) sayılıyor. Savola, 2007 yılının Kasım ayında Türk şirketi Yudum Gıda;yı National Bank of Kuwait;ten 53,3 milyon dolara satın almıştı.

NESMA Holding ise 1979'daki kuruluşundan itibaren genişledi ve halen bir çok ülkede reklamcılık ve pazar araştırmaları, elektronik ve ev teknolojileri, mühendislik ve inşaat, moda ürün ve aksesuarları, gıda ürünleri, nakliye, lojistik ve otelcilik alanlarında faaliyet gösteriyor. Merkez yönetim binası Cidde'de olan firmanın Suudi Arabistan'ın tüm önde gelen yerleşim merkezlerinde şubeleri var.

Bedrettin Yıldırım, ortaklarının bir bölümünün şeker pancarı üretiminde bulunduğuna işaret ederek, "Biz her halukarda bu sektöre girmeyi istiyorduk" dedi.

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, bu şeker fabrikaları için 19 Kasım'da teklif alınacak.

Kullandırılan kredi, 2,3 milyar liraya ulaşacakVerilen bilgiye göre, 2004 yılında 907 milyon lira olan TTKKMB'nin kullandırdığı kredi miktarı, geçen yıl 1 milyar 880 milyon liraya yükseldi. Bu yıl Eylül itibariyle 1 milyar lira yeni kredi kullandırıldı ve yıl sonu itibariyle 2,3 milyar liraya ulaşması hedefleniyor. Faiz oranları, yüzde 6-11, 25 arasında değişiyor.

Kredi bakiyesi 2,4 milyar liraya ulaşırken, kullandırılan kredilerin yüzde 20;si yabancı kaynaklardan yüzde 80;i ise öz kaynaklardan finanse edildi.

TTKKMB Genel Müdürü Yıldırım, "2010'da çiftçiden gelen hiç bir nakdi ve ayni kredi talebini geri çevirmeyeceğiz. Hepsini karşılayacağız. Allah bereketini veriyor" diye konuştu.

Birlik, 2004 yılından bu yana 6 milyar 452 milyon lira düşük faizli kredi kullandırıldı.

TTKKM, 5330 sayılı Kanun çerçevesinde Ziraat Bankası;nın yanı sıra İş Bankası, Vakıfbank, Halk Bankası, Tekfenbank, Şekerbank, Türk Finans Kurumu gibi özel banka ve finans kuruluşlarından da 2005 yılında 194 milyon lira, 2006 yılında 410 milyon lira, 2007 yılında 795 milyon lira, 2008 yılında 1 milyar 15 milyon lira, bu yıl Ekim ayı itibariyle de 342 milyon lira kredi kullandı.

Özel banka ve finans kurumları tarafından TKKMB'ye tahsis edilen kredi limiti 480 milyon lira. TTKKMB tarafından da 2005 yılından bu yana özel banka ve finans kurumlarında, toplamda 2 milyar 755 milyon TL tutarında kredi işlemi yapıldı.

Tarım kredi kooperatiflerinin 2002 yılında ortaklara kullandırdığı kredi limiti 3 bin lira iken bugün kooperatif yetkisinde 20 bin liraya, bölge birliği onayı ile 60 bin liraya ve Merkez Birliği onayı ile 100 bin liraya kadar kredi kullandırma imkanı bulunuyor. Ayrıca, üreticinin BAŞAKKART ile akaryakıt ve motorin ihtiyaçlarının 6 ay vadeli ve 0 faizli olarak karşılanması sağlandı.

Önceden sadece Ziraat Bankası'nca kullandırılan sıfır faizli 3 yıl vadeli yağmurlama ve damlama sulama kredileri, bu yıldan itibaren TTKKMB aracılığıyla da kullandırıyor.

Üreticiden tüketiciye doğrudan satış

Üreticiden tüketiciye doğrudan satışı teminen 2004 yılından bu yana 217 kooperatife üretici birliği belgesi alındı. 2008 yılında 2 bin 600 ton havuç, biber, domates, kiraz, karpuz, vişne vb yaş meyve ve sebzenin yurt içi ve yurt dışı büyük marketlere satışı gerçekleştirildi.

Ayrıca ortaklardan arpa, buğday, çeltik, çavdar, tiritikale, dane ve silajlık mısır, kuru fasulye, nohut, ayçiçeği, zeytin vb. ürünler alınarak, kurum tesislerinde işleniyor ve üreticiye satılıyor. Geçen yıl bu kapsamda 143 bin 753 ton ürün işlendi.

Kurumun 12 bölge birliğinde ortak üreticilerle sözleşmeli hububat tohumluğu üretimi yapılıyor. Geçen yıl 19 bin 539 ton tohumluk üretildi.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nın desteğinde, TTKKMB'nin koordinasyonunda, Et ve Balık Kurumu Genel Müdürlüğü, Ziraat Bankası'nın katılımıyla Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde 28 ilde, 2007'de 10 yıl süreli TAR-ET projesi başlatıldı. Proje kapsamında, 190 kilogram ve üzeri karkas ağırlığına ulaşmış erkek sığır karkas ağırlığına her kilogram için 1,5 lira et destekleme primi ödeniyor.

Hayvan başına ortalama karkas ağırlığı 270 kg'a ulaşırken, bu yıl 609 üretici ile 22 bin 364 baş erkek besi sığırı için sözleşme imzalandı.

Besi ve hayvan materyalinde verimliliği yükseltmek için Tareks AŞ, Trakya Bölgesi ile Erzurum'da suni tohumlama merkezleri kurdu. Trakya'da Eylül itibariyle 14 bin 966 büyükbaş hayvana suni tohumlama yapılırken, Erzurum'daki faaliyetler geçen yıl durduruldu.

Kurum, ortaklarına, geçen yıl 6 bin 393 büyükbaş, 8 bin 300 küçükbaş hayvan dağıttı.

Hububat üreticilerine destekleme primi de TTKKMB aracılığı ile ödeniyor. Her yıl ortalama 550 bin üreticiye yaklaşık 538 milyon lira hububat destekleme primi ödeniyor.

TTKKMB'nin iştiraki olan Başak Yem AŞ bünyesinde Yozgat-Boğazlıyan'da 2 bin 500 hayvan kapasiteli, TÜrkiye'nin 3. büyük damızlık gebe düve ve süt üretim çiftliği kuruldu. Buraya geçen yıl Mayıs'ta Avustralya;dan 259 baş Holstein Friesian cinsi damızlık süt sığırı ithal edildi.

Aksaray'da kurulan Plastik ve Damla Sulama Sistemleri Sanayi ve Ticaret A.Ş'nin yıl sonuna kadar hizmete geçirilmesi planlanıyor.

Manisa'da bulunan ve Türkiye;nin ilk zirai ilaç üreticilerinden Kimyagerler şirketini 2,5 milyon dolara alan TTKMB; burada önemli revizyon yatırımları yaparak üretime başlıyor.Sermayesinin tamamı TTKKMB'ye ait olan TAREKS, çok sayıda ürünün sertifikalı tohumluğunu satıyor. Firma, hibrit mısır tohumu konusunda Hırvatistan;ın Tarımsal Araştırma Enstitüsü Osijek işbirliği yapıyor. Antalya'da bulunan ve sera malzemeleri üreten iştiraklerden İmece Plastik A.Ş, 15 milyon liralık yatırımla yenilendi ve Nisan ayında üretime geçecek.

TKKMB'nin toplam tutarı 20 milyon 215 bin lira olan 52 projesine, devlet ve AB kaynaklarından 9,5 milyon liralık hibe destek sağlandı.

TTKKMB'nin iştirakleri şöyle

Gübre Fabrikaları Türü AŞ (GÜBRETAŞ),

TAREKS Tarım Ürünleri Araç Gereç İth. İhr. ve Tic. AŞ,

Elit Gıda Hayvan Tarım Petrol Ür. Depolama Danışma İth. İhr. San. Tic. AŞ,

Bafay Yağ Un Gıda Tarım ve Makinaları Gübre Sanayi Tic. AŞ,

İmece Prefabrik Yapı Tarım Mak. Tem. ve Güven Hiz. San. ve Tic. AŞ

Tarnet Tarım Kredi Bilişim ve İletişim Hizmetleri San. ve Tic. AŞ

İmece Plastik Sanayi ve Ticaret AŞ

Poyraz Gıda Tarım Hayvancılık San. ve Tic. AŞ

Sakarya Zirai Ürünler Yem Hayvancılık Zirai İlaç Zirai Alet İth. Spaz. San. ve Tic. AŞ

Başak Yem San. Gıd. Tarım Hay. Tur. ve Paz. San. Tic. AŞ

Denizli Yem Sanayii Tic. AŞ

Bigadiç Yem Sanayi ve Tic. AŞ

İmece Yem Hayvan Teknik Pers. İnsan Kay. ve Temizlik Hiz. San ve Tic. AŞ

Trakya Yem ve Yağ San. Tic. AŞ

Altınova Yem Hayvancılık Un San. ve Tic. AŞ

Tes Tarım Hayvancılık Gıda Tekstil Otomotiv Taşıma Turizm İnş. Madencilik San. ve Tic. AŞ