Kadınların, regl dönemlerini hijyenik bir şekilde yönetebilmesi ihtiyaç duyduğu ped ve tampon gibi menstrüel malzemeler dünyanın çoğu ülkesinde yüksek vergi oranlarına marız kalmakta.
Teoride aslında var olmayan, dünyada menstrüel ürünlerin "özel tüketim" sınıfına dahil edilmesi sebebiyle bu ürünlere uygulanan vergilere dikkat çekmek kullanılan bir terimi inceleyelim: Tampon vergisi. Bu terim, temelde menstrüel ürünlere uygulanan vergi için kullanılıyor.
Kadın hakları savunucularına göre; bu vergi, kadınların regl dönemi ürünlerine erişimini engellemekle kalmıyor, aynı zamanda kurumsallaşmış toplumsal cinsiyet eşitsizliğini daha da derinleştiriyor. Çünkü dünya nüfusunun yarısı bu ürünleri ayda yaklaşık bir hafta olmak üzere, 30 yıl boyunca kullanmasına rağmen yüksek vergiler ödemek zorunda.
Tampon vergisinin neden ayrımcılığı teşvik ettiği düşünülüyor?
Menstrüel döngü bir seçim değil, fiziksel bir işlevdir. Tampon vergileri, regl gördükleri için regl hijyen ürünleri satın almaktan başka seçeneği olmayan kadınları, vergi ödemek zorunda bıraktığı için ayrımcılığı teşvik ettiği düşünülüyor.
Tampon vergisinin kaldırılmasına ya da azaltılmasına yönelik kamu politikalarını ve karar alma süreçlerini ele alırken, toplumsal cinsiyet eşitsizliğine değinmek kaçınılmaz hale geliyor. Çünkü tampon vergisi sadece bir “kadın sorunu” olarak değil, bir cinsiyet eşitliği ve adalet meselesi olarak görülüyor.
Erişilebilirlik bağlamında menstrüel ürünler
"Özel ihtiyaçtan" ziyade "temel ihtiyaç" olan regl ürünlerinin, her kadın için uygun fiyatlı olması gerektiğine dair görüşler dünyada yaygınlaşıyor.
Kadın hijyen ürünlerine erişilebilirlik, hem kadınların sağlığı hem de sosyal hayatları için gereklidir. Tampon vergisinin azaltılması ya da kaldırılması, ürünleri satın alınabilir hale getirmekteki önemli bir adım olarak görülüyor.
Dünyada tampon vergisi
Ülkelerin büyük çoğunluğu, kadınlardan tampon vergisi almaya devam ediyor. Avrupa Birliği Konseyi, 1992’de onayladığı kurallara göre, AB üyesi ülkelerin menstrüel ürünlerden en az yüzde 15 vergi almasını zorunlu kıldı.
2007 yılında bu verginin yüzde 5’e kadar inmesi kabul edildi. Ancak, Avrupa Birliği üye ülkelerinde tampon vergisi alınmaya devam ediyor.
Diğer yandan, tampon vergisi kaldırılan Avusturalya, Kanada, İngiltere ve Hindistan gibi ülkeler, kadınların kampanyalarının ve mücadelelerinin başarıyla sonuçlandığını gösteriyor.
Türkiye’de tampon vergisi
Türkiye’de regl hijyen ürünlerinden yüzde 18 oranında vergi alınıyor.
Fransa’da yüzde 5.5, Almanya’da ve Tayland’da yüzde 7, İran’da yüzde 9, Portekiz’de yüzde 6 olan vergi oranları karşısında Türkiye, dünyada en yüksek tampon vergisi alan ülkeler arasında yer alıyor.
Ayrıca Türkiye’de medikal ürünlere ve temel gıda maddelerine yüzde 8’lik indirimli vergi oranı uygulanırken, yine bir “temel ihtiyaç” olan regl hijyen ürünlerine vergi indirimi henüz söz konusu değil.