Türkiye ABD ile serbest ticaret anlaşması imzalayabilir mi?
Türkiye'nin ABD ile ticaret hacmini 100 milyar dolara çıkarma hedefi, son dönemde iki ülkeden siyasetçilerin yeni açıklamalarıyla tekrardan gündeme geldi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 10 Eylül'deki konuşmasında "Dostum Trump ile serbest ticaret anlaşması müzakerelerine başlanması konusunu da gündeme aldık. Bu konuda ilgili bakanlarımız en yakın zamanda çalışmalara başlayacak" dedi.
Erdoğan 25 Eylül'de ABD'de yaptığı açıklamada da "Serbest ticaret anlaşması müzakerelerine başlanmasının da yine ticaret hacmi hedefine ulaşılması bakımından yararlı olacağına inanıyorum" ifadelerini kullandı.
ABD Ticaret Bakanı Wilbur Ross, Eylül başında Türkiye'ye gelerek Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan ile bir görüşme gerçekleştirmişti.
İki ülkenin ticaret bakanları Ankara'da, ticaret hacmini artırmanın yollarını görüştüABD'li Senatör Lindsay Graham'ın da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'la New York'ta gerçekleştirdiği görüşmede, "Türkiye'yi F-35 programına geri kazandırmanın önemli olduğu kanaatindeyim. Belki, Türkiye ile serbest ticaret anlaşması bile olabilir" dediği de basına yansıdı.
Bu yıl Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği'nden de iki ülke arasında serbest ticaret anlaşması (STA) imzalanmasına yönelik talepler geldi.
Peki Türkiye'nin ABD ile STA imzalaması mümkün mü?
Bunun önündeki en büyük engel, Türkiye'nin Avrupa Birliği ile imzaladığı Gümrük Birliği anlaşması.
Gümrük Birliği nedir?
Gümrük Birliği kapsamında Türkiye'nin, AB dışındaki ülkelere uyguladığı gümrük vergisini AB'nin bu ülkelere uyguladığı gümrük vergisiyle aynı seviyede tutması gerekiyor.
Bu yüzden Türkiye'nin üçüncü ülkelerden gelen ithalata yönelik olarak AB ile aynı tarife oranlarını ve aynı ticaret politikasını uygulaması gerekiyor.
Bunun karşılığında AB ve Türkiye, söz konusu malların ticaretinde birbirine gümrük vergisi uygulamıyor.
Bu anlaşma, sadece sanayi ürünlerini ve işlenmiş tarım ürünlerini kapsarken, geleneksel tarım ürünleri anlaşmanın dışında kalıyor.
Türkiye'nin bir başka ülkeyle STA imzalayabilmesi için önce AB'nin bu ülkeyle STA imzalaması veya AB'nin Türkiye'ye bunun için izin vermesi gerekiyor.
ABD - AB serbest ticaret anlaşması mümkün mü?
Avrupa Birliği'nin ABD ile bir STA bulunmuyor.
AB ve ABD'nin bunun için yürüttüğü Transatlantik Yatırım ve Ticaret Anlaşması (TTIP) girişimi ise sonuç vermedi.
Peki bu tabloda Türkiye ile ABD arasında bir STA nasıl mümkün olabilir?
BBC Türkçe'ye konuşan Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi'nden Prof. Mahmut Tekçe, Türkiye'nin AB ile STA'sı olmayan ülkelerle imzaladığı serbest ticaret anlaşmalarına örnek olarak Malezya'yı gösteriyor:
"Türkiye ile Malezya arasında 2015 yılında yürürlüğe giren bir STA olmasına karşın AB ile Malezya arasındaki müzakereler hala sürmekte. AB, bu durum aleyhine olsa da, bu ülkeyle ticaret hacminin nispeten küçük olmasından dolayı bu anlaşmaya sesini çıkartmıyor."
Bu konuda Dışişleri Bakanlığı'nın internet sitesinde "Türkiye ile ABD Arasında Olası Bir Serbest Ticaret Anlaşmasının, Dünya Ticaret Örgütü ve Avrupa Birliği Çerçevesindeki Yükümlülüklerimiz Açısından İncelenmesi" başlıklı bir makale yayımlayan Dışişleri Bakanlığı Çok Taraflı Ekonomik İşler Genel Müdür Yardımcılığı Daire Başkan Vekili Oya Karakaş, "Türkiye'nin, AB ile herhangi bir tercihli ticaret düzenlemesi bulunmayan üçüncü bir ülkeyle serbest ticaret anlaşması imzalaması veya benzeri bir tercihli ticaret taahhüdü altına girmesi, ancak AB'nin olumlu yaklaşımı ile mümkün olabilecektir" ifadelerini kullanmıştı.
Fakat ABD'nin durumu Malezya'dan farklı: Atlas Okyanusu'nun iki yakası arasında yoğun bir ticaret bulunuyor.
Avrupa ve Türkiye'nin dış ticaretleri ile gümrük birliğinin buna etkisi üzerine araştırmalar yürüten Prof. Tekçe, "Aynı durumun ABD için geçerli olduğunu söylemek mümkün değil; AB, TTIP müzakerelerinin çıkmaza girdiği bir dönemde ABD'nin kendi piyasalarına bir nevi arka kapıdan gümrüksüz girme fırsatı elde edebileceği bir anlaşmaya izin vermeyecektir" diyor ve ekliyor:
"Türkiye'nin ABD ile mal ticaretini kapsayan bir STA imzalaması durumunda AB, zarar görmemek için, başta gümrükte menşe kontrollerinin sıkılaştırılması olmak üzere, Türkiye'de her türlü önlemi alacaktır.
"Dolayısıyla Türkiye ile ABD arasında geniş kapsamlı bir STA, şu aşamada mümkün görünmüyor."
Nasıl bir anlaşma yapılabilir?
Tekçe'ye göre kapsmlı bir STA olmadan da ticaret hacmini artırmak için atılabilecek adımlar var:
"İki ülke arasında, tarım, hizmetler, kamu alımları gibi, Gümrük Birliği kapsamına girmeyen alanlarda bir STA yapılması mümkün. Gümrük Birliği kapsamına giren malların ticareti ile ilgili konularda ise tarafların telafi edici vergiler ve anti damping soruşturmaları gibi korumacı önlemler, Dünya Ticaret Örgütü ilkeleri çerçevesinde kalınmak kaydıyla kaldırılabilir. Ancak bu anlaşmalar da mevcut siyasi ve ekonomik ortamda pek olası değil."
BBC Türkçe'ye bilgi veren bir Ticaret Bakanlığı yetkilisi, olası bir anlaşmanın serbest ticaret anlaşması şeklinde değil, farklı türde bir anlaşma olabileceğini, bu konuda henüz somut bir detayın oluşmadığını, BM Genel Kurulu'na katılmak için ABD'de bulunan Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Türk heyetinin oradaki temaslarının ardından anlaşmanın detaylarının ortaya çıkabileceğini söyledi.