Türkiye neden Saab'a yatırım yaptı?

Türkiye’nin yerli otomobil üretimi için ilk etapta ödediği 40 milyon dolar, batık durumdaki Saab markasının sahibi Çinli NEVS’a can suyu oldu. Şirket eylül ayında yayınladığı basın bülteni ile tüm borcunu ödediğini ve alacakları ile bir sıkıntısının kalmadığını açıkladı.

Hürriyet’in otomotiv editörü Emre Özpeynirci bugün bir analiz yazarak, yerli otomobilin kasası olan Saab markasını tarihsel gelişimiyle ele aldı. Özpeynirci, yazısında Türkiye’nin NEVS firması ile yaptığı işbirliği konusunda çeşitli yorumlar yapıldığını belirterek, onlardan birinin de şu olduğunu yazdı:

“Türk hükümetinin GM’in çok eski bir kasasına, (2002) üstelik hiç satmamış bir modeline ve NEVS gibi daha işin başında batmış otomotiv tecrübesi olmayan Çinli bir şirkete bu kadar yatırım yapmasına hayret ediyoruz”

Emre Özpeynirci’nin Hürriyet’te yer alan analizi şöyle:

1937 yılında İsveç Hava Kuvvetleri’ne uçak üretmek için kurulan Saab, uçak motoru üretmekteki başarısını daha sonra İsveç halkı için zor kış şartlarına dayanıklı, küçük ama sağlam ve ekonomik bir otomobil üretmek için kullandı.  Kısa sürede sağladığı başarı ile otomobilde dünya markası olan Saab, 1980’li yılların sonlarına doğru, sürekli artan maliyetler, zorlu yerel ve uluslararası rekabet koşulları ve yönetim hataları yüzünden otomobil bölümünde kısmi zarar etmeye başladı. Sonuç olarak Saab, otomobil işinden çıkıp asıl işine yani uçak ve uçak motoru üretmeye odaklanmaya karar verdi. Bu yüzden Saab firması, uçak üretim, jet motorları ve otomobil üretim şirketi olmak üzere 3’e bölündü. Saab markası bugün halen kurulduğu günden beri jet motorları üreten bir şirket.

Neden GM’e satıldı

Saab, 1989 yılında sadece otomobil şirketini, (markanın tescili ve telif hakları hariç) Amerikan Generel Motors’a (GM) sattı. GM, Avrupalı üreticilerle daha kolay rekabet edeceğini düşünerek Amerikan hükümetinin desteği ile bu işe girdi. Ancak işler umulduğu gibi olmadı. Tutmayan modeller üretildi, yönetim hataları devam etti. Sonuçta küresel krizde iflas eden GM de Saab’ı satışa çıkardı. Aynı zamanda yılların efsane jet motoru üreticisi Saab’ı komple alacağını sanan başta Türkler olmak üzere Hintliler, Malezyalılar, Çinliler ve Hollandalılar sıraya girdi. İhale Hollandalı spor otomobil üreticisi Spyker’a kaldı. Ancak Spyker’de Saab’ın GM ile yapmış olduğu ve sonra kendisinin devir aldığı anlaşmadan kurtulmak istedi. Mevcut anlaşmayı  olduğu gibi kurucusu Çin asıllı İsveç vatandaşı Kai Johan Jiang olan İsveç Milli Elektrikli Araç Şirketi’ne (National Electric Vehicle Sweden-NEVS) devretti. NEVS mevcut anlaşmaya Çin’de de üretim yapılması koşuluyla 500 milyon dolar teklif etti. Ancak Amerikan hükümetinin Çin’e teknoloji transferine karşı olması nedeniyle GM anlaşmaya Çin’de üretim yapılması koşulu yüzünden karşı çıktı.

Ana marka dava açtı

Yapılan uzun pazarlıklar sonucunda 2013 yılında GM, bir tek Cadillac’ın 2002 yılına ait 5 kapılı 9-3 adlı sedan modelin şase ve kasasının kalıpları ile eskiden Saab’a ait olan otomobil üretim tesislerinin verilmesine razı oldu.  Çinli NEVS firması, Türkiye’nin haklarını satın aldığını söylediği 9-3 sedan kasasına elektrikli motor koyup, elektrikli otomobil olarak hem İsveç’te hem de Çin’de üretip pazarlamak istiyordu. Nitekim bu amaçla İsveç’te yaklaşık 300- 400 adet elektrikli Saab 9-3 üretildi. Ancak bu sırada Saab’ın uçak motorları firması yani ana şirket devreye girerek, tescili kendisine ait olan markanın bu şekilde kullanılmasına izin vermeyeceğini bildirerek, NEVS firmasının Saab marka elektrikli otomobil üretimini mahkeme kararıyla durdurdu. Çünkü Saab’ın GM ile yapmış olduğu anlaşmanın derinliklerinde gözden kaçmış, küçük ama anlamı çok büyük detaylar devreye girince Saab markasının diğer 3’üncü taraflarca kullanılmasının hâlâ ilk sahibinin onayına bağlı olduğu ortaya çıktı. Bu da NEVS için işleri daha da karmaşık hale getirdi.

Sonuçta NEVS de aynı akibete uğradı ve iflas etti, operasyonları durdu. Üretim ve satış olmayınca gelir kalmadı, son çare olarak eldekileri elden çıkarmaya başladılar. Alacakların kapıya üşüştüğü için NEVS, kendisini kurtarmak için son çare Hintli Mahindra’nın kapısını çaldı ancak isim hakkı ve markası olmayan bir işe girmeyi kabul etmediler. Çinli NEVS için tam tüm ümitlerin bitti denildiği anda imdada Türkiye yetişti. Çinli NEVS firması Türkiye ile yaptığı anlaşmayı büyük bir gizlilik içinde saklarken, eylül ayında basın bülteni ile 231 milyon İsveç kronu (27.8 milyon dolar) ödeme yaptıklarını ve borçlarının kalmadığını açıkladı. Türkiye’den ilk etapta alınan 40 milyon dolar ‘can suyu’ olmuştu. TÜBİTAK ile yapılan anlaşmanın kendilerine sağladığı destekle bir kez daha Çinli yatırımcılara dönen NEVS firması, Çin’de NV markasıyla üretim yapacağı fabrikanının temellerini atarak artık yoluna adeta Saab’sız devam edebileceğini ve Çin’in elektrikli milli otomobilini yapacağını duyurdu.

"TÜBİTAK, sadece Türkiye lisansını aldı"

NEVS’in İletişim Direktörü Ostlund açıkladı: Türkiye’nin yerli otomobil geliştirmek için işbirliği yaptığı ve ilk etapta 40 milyon Euro ödediği İsveç Milli Elektrikli Araç Şirketi’nin (National Electric Vehicle Sweden-NEVS) İleşitim Direktörü Mikael Ostlund, işbirliğiyle ilgili soruları internet üzerinden cevapladı. TÜBİTAK ile gizlilik anlaşması yaptıkları için Türkiye’nin yerli otomobil projesi için kendilerine ödeyecekleri toplam parayı paylaşamayacağını kaydeden Ostlund, yapılan anlaşmanın tam olarak neleri kapsadığını ise şöyle anlattı: “Türkiye’nin ilk yerli otomobilinin geliştirilmesi yaklaşık 3 yıl sürecek. Tüm test araçları ve prototipler ile üretim öncesi nihai araçlar (pre-production)  bizim tarafımızdan üretilecek. Yani Türkiye’de fabrika kurulup üretime hazır olana kadar araçları biz üreteceğiz. NEVS, Türkiye’de yerli otomobili üretecek endüstriyel ortağa da sahip olduğu know-how ile desteklemeye devam edecek. Ama Türkiye’de aracı üretecek firma NEVS olmayacak.”

Phoenıx’ı geliştiriyoruz

TÜBİTAK’ın 9-3 sedan platformunun tüm haklarını değil lisans haklarını aldığını kaydeden Ostlund, “TÜBİTAK, elektrikli otomobil geliştirmek için ‘Phoenix 1’ platformunun lisans haklarını aldı. NEVS, ise hala İsveç ve Çin pazarı gibi ülkelerde Phoenix 1’in haklarına sahip.  NEVS şirketi ‘Phoenix’ mimarisi üzerinde geliştirmeler yapıyor ve bunlar araçların boyutunda, motor seçeneklerinde esneklik sağlayacak. Yani sonuçta NEVS kendi ürün gamını ‘Phoenix’ platformunda yaptığı evrimsel değişikler sonrasında yaratacak” dedi. NEVS olarak kendi modellerini İsveç ve Çin’de üreteceklerini, Türkiye’nin ise kendi araçlarını kendisinin üreteceğini kaydeden Ostlund, “NEVS, bugüne kadar Saab 9-3 MY14 modelinden 450 adet üretti. Saab ismiyle üretime devam edip etmeyeceğimiz henüz belli değil. Saab AB ile görüşmeler devam ediyor ve önümüzdeki yıl detayları belli olacak” diye konuştu.

İran’a da satabilir!

Saab’ın eski genel müdürü başta olmak üzere otomotiv dünyasını yakından takip eden çevreler, Türkiye’nin NEVS ile yaptığı işbirliğine şüphe ile yaklaşıyor. Bu konuda yorumlar şöyle:

* Batan Çinli NEVS firması, Saab markasına sahip olamayacağını anlayınca elindeki tek modeli Amerikan GM’e ait Cadillac’tan alınma 9-3 modelinin kalıplarını Türkiye’ye sattı. Saab otomobilden geriye kalan fabrika tesislerini de kiraya veriyor. Kendisi de Çin’e taşınıyor. Tescilli kendisine ait NV markası ile Çin’de elektrikli otomobil üretmek için çalışmalarını sürdürüyor. NEVS firması kendilerinin ve Türkiye’nin milli otomobilinde 9-3 platformunu kullanacaklarını geçen haftaki basın toplantısında açıkladı. Oysa Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Fikri Işık, 9-3 modelinin tüm fikri mülkiyet haklarının Türkiye tarafından satın alındığını açıklamıştı.

* Türk hükümetinin GM’in çok eski bir kasasına, (2002) üstelik hiç satmamış bir modeline ve NEVS gibi daha işin başında batmış otomotiv tecrübesi olmayan Çinli bir şirkete bu kadar yatırım yapmasına hayret ediyoruz.

*  Türkiye otomobil üretiminde hiç bir tecrübesi olmayan Çin asıllı bir İsveç vatandaşı tarafından kurulan bir firmaya niye milli olacak otomobil projesini teslim etmiş. Madem Türkiye elektrikli otomobil üretmek istiyor, bu iş için, bu işin uzmanı olan Amerikalı Tesla’ya ya da Japon Toyota veya Honda’ya gidildi  mi.

*  Saab otomobilinin İsveç’te kapanmış olan tesislerinde İsveç milli elektrikli otomobil projesini hayata geçirmeye çalışan NEVS firmasının kurucusu Çin asıllı Kai Johan Jiang, Çin hükümeti ile yakın ilişkiler içinde olmakla tanınıyor. Çin Halk Cumhuriyeti’nin İsveç’teki yatırımları için danışmanlık da yapan Jiang, ‘İsveç Milli Elektrikli Otomobil’ projesini hem Türkiye’ye hem Çin’e pazarladıktan sonra şimdi de İran’a pazarlamaya çalıştığı iddia ediliyor.

Çin’in yerel marka stratejisi

Dünyanın en büyük ekonomisi olan Çin’in son dönemde yerel markalar yaratmak adına önemli bir stratejisi var. Cep telefonunda örnek vermek gerekilirse bu daha iyi anlaşılır. Şu an Türkiye’de piyasada sadece arayüz yazılımı ve dış kasasının konsept tasarımı ‘milli’ olan ama diğer herşeyi yazılımından tasarımına, oradan chipsetine kadar yabancı olan cep telefonları var. Firmalar yerli malı telefon diye pazarlıyor ama herkes biliyor ki bu telefonlar Çin malı. Örneğin iPhone’un üreticisi Foxconn’da dünyada lokal markalar yaratma stratejisi ile hareket ediyor. Türkiye’de bazı firmalar direkt Foxconn telefonlarını yerli malı diye pazarlıyor. Hükümet yerli malı telefonlara da destekte bulunuyor. Ama bu telefonlar ithalatı düşürmüyor. Çünkü sadece Türkiye’de montaj ediliyor. Şu an için yerli otomobilin de bu stratejinden pek bir farkı bulunmuyor.