Türkiye referandum için sandık başında; neyi oyluyoruz, kabul edilirse neler değişecek?
Türkiye, ‘cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi’nin getirilmesini öngören 18 maddelik anayasa değişikliğini oylamak için yedinci kez referanduma gitti. Referandum için yurt içinde 55 milyon 319 bin 222 seçmen, 167 bin 140 sandıkta oy kullanabilecek. Cezaevlerinde 461 sandık kuruldu. Yüksek Seçim Kurulu (YSK) yurt dışında 27 Mart - 9 Nisan tarihleri arasında 1 milyon 241 bin kişinin oy kullandığını açıkladı. Yurt dışından getirilen oylar, Türkiye'deki oylarla eşzamanlı olarak sayılacak. Referandumda seçmen bilgi kâğıdı gelmeyen vatandaşlar da oy kullanabilecek. Kağıdı bulunmayıp kütüğe kayıtlı olanlar, ibraz edecekleri kimlik belgeleriyle (nüfus kağıdı, resmi daireler veya iktisadi devlet teşekküllerince verilen soğuk damgalı kimlik kartı, pasaport, ehliyet, evlenme cüzdanı) oy verebilecek. Üzerinde T.C. kimlik numarası olmayan bir kimlik belgesi ibraz eden seçmenin oy kullanabilmesi için bu belgelerin yanında seçmen bilgi kağıdı veya T.C. kimliğini ispata elverişli belgeyi ibraz etmesi gerekecek. Seçmenler, YSK'nın ''www.ysk.gov.tr'' internet sitesinden de hangi sandıkta oy kullanacaklarını öğrenebilecek. Referandumda, "Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu" filigranlı sarı renkli zarflar ve beyaz renk üstünde ‘Evet’, kahverengi renk üstünde ‘Hayır’ ibareleri bulunan iki ayrı renkten oluşan birleşik oy pusulaları ile ‘Tercih’ mührü kullanılacak.
Hangi ilde hangi saatlerde oy kullanılacak?
Seçmenler, Adıyaman, Ağrı, Artvin, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, Giresun, Gümüşhane, Hakkâri, Kars, Malatya, Kahramanmaraş, Mardin, Muş, Ordu, Rize, Siirt, Sivas, Trabzon, Tunceli, Şanlıurfa, Van, Bayburt, Batman, Şırnak, Ardahan, Iğdır ve Kilis'te 07.00-16.00, diğer illerde ise 08.00-17.00 saatlerinde sandık başına gidecek. Oy kullanmanın bitiş saatine gelindiği halde sandık başında oylarını vermek üzere bekleyen seçmenler, başkan tarafından sayıldıktan sonra sırayla oylarını kullanabilecek.
İşte anayasa değişikliği paketinin tam metni
Erdoğan, meydanlar Kılıçdaroğlu'nu dinletti
Cumhurbaşkanı Erdoğan, referandum kampanyasında ağırlıklı olarak AKP döneminde yapılan icraatları anlattı, CHP lideri Kılıçdaroğlu'nu eleştirdi:
Sandık Kurulu’na 10 siyasi parti
Anayasa değişikliğinin halkoyuna sunulmasına ilişkin işlemlerde bulunabilecek ve ayrıca Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun'un 23. maddesi gereğince sandık kurullarına üye verebilecek siyasi partiler de belirlendi.
Buna göre, AKP, CHP, HDP ve MHP'nin yanı sıra Anavatan, Bağımsız Türkiye Partisi, Büyük Birlik Partisi, Hür Dava Partisi, Saadet Partisi ve Vatan Partisi, referanduma ilişkin işlemlerde bulunabilecek ve sandık kurullarına üye verebilecek.
'Hayır' mı önde, 'evet' mi; işte 37 anketin toplu sonuçları...
TBMM'de kavga
Anayasa değişikliği teklifi, TBMM Genel Kurulu'nda sert kavgalara neden olmuştu.
Barolar Birliği madde madde anlattı, anayasa teklifi neyi değiştiriyor?
Seçim yasakları
YSK'nın hazırladığı seçim takvimi kapsamında, referandum için propaganda serbestliği ve bir kısım seçim yasakları 9 Nisan'da başladı. Buna göre, bügun saat 18:00 itibariyle seçim yasakları başladı. Bugün saat 06.00'dan 00.00'a kadar alkollü içki satılamayacak, içkili ve umumi yerlerde alkollü içki verilmesi ve içilmesi yasak olacak, eğlence yerleri oy verme süresince kapalı kalacak, eğlence yeri niteliğindeki lokantalarda yalnızca yemek verilebilecek. Emniyet ve asayişi korumakla görevli olanlardan başka kimse silah taşıyamayacak. Radyolar ve her türlü yayın organlarınca saat 18.00'e kadar seçim ve seçim sonuçlarıyla ilgili haber, tahmin ve yorum yapılamayacak. Radyolarda ve her türlü yayın organlarında 18.00-21.00 saatleri arasında ancak YSK tarafından seçim ile ilgili verilecek haber ve tebliğler yayınlanabilecek. Bütün yayınlar saat 21.00'den sonra serbest olacak ancak YSK tarafından gerek görülmesi halinde saat 21.00'den önce de yayınların serbest bırakılmasına karar verilebilecek.
Kılıçdaroğlu paketi eleştirdi
CHP lideri Kılıçdaroğlu kampanyasında anayasa değişikliği teklifinin içeriğine ağırlık vererek 'cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi'ni eleştirdi.
Neyi oyluyoruz?
Cumhurbaşkanı seçimi
- Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle ilişiğinin kesilmesi şartı kaldırılacak. Böylece önceden tarafsız olan cumhurbaşkanının partisine üye ve genel başkan olabilmesinin ya da kalabilmesinin önü açılıyor. Cumhurbaşkanı’na tanınan bu hak, diğer yetkilerin aksine ilk seçimi beklemeden hemen devreye girecek.
- Cumhurbaşkanı 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından seçilecek.
- Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıl olacak, bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilecek. Ancak Meclis, cumhurbaşkanının ikinci döneminde seçimlerin yenilenmesine karar verecek olursa cumhurbaşkanı bir kez daha aday olabilecek. Anayasa değişikliğinde ilk genel seçimlerin 2019 Kasım’da yapılmasını öngörülüyor.
- 100 bin seçmenin imzasıyla cumhurbaşkanlığı seçimleri için aday gösterilebilecek.
- Referandum ile yapılacak cumhurbaşkanı seçiminde geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday seçilecek. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, oylamayı izleyen ikinci Pazar günü ikinci oylama yapılacak. İkinci oylamaya, ilkinde en çok oy alan iki aday katılacak ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilecek.
Cumhurbaşkanının yetkileri
- Cumhurbaşkanı ‘devletin başı’ olarak yürütme yetkisini kullanacak. Başbakanlık kaldırılacak.
- Kanunları yayımlayacak ve tekrar görüşülmek üzere Meclis’e geri gönderebilecek. Kanunların anayasaya aykırılığı gerekçesiyle AYM’ye iptal davası açabilecek.
- Yardımcılarını ve bakanları atayacak ve görevlerine son verecek. Cumhurbaşkanının hastalığı ve yurt dışına çıkması durumlarında yerine bir yardımcısı vekalet edecek ve cumhurbaşkanı yetkilerini kullanabilecek.
- Üst düzey kamu yöneticilerini atayacak ya da görevlerine son verecek.
- Yürütme yetkisine ilişkin konularda kararname çıkarabilecek, temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler kararname kapsamı dışında olacak. Kanunda açıkça düzenlenen konularda da cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacak. Kanunların uygulanması için yönetmelik çıkarabilecek.
- ‘Tabii afet, ağır ekonomik bunalım, savaş, savaşı gerektirecek durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, kuvvetli kalkışma, şiddet hareketlerinin yaygınlaşması’ gibi hallerde OHAL ilan edebilecek. OHAL döneminde çıkarılacak cumhurbaşkanlığı kararnameleri, olağan dönemdeki sınırlamalara tabi olmayacak ve bu çerçevede cumhurbaşkanı temel hak ve hürriyetlerle ilgili kararname düzenleyebilecek.
- Bütçeyi yapacak. Bütçe kanunu, süresinde yürürlüğe konmazsa geçici bütçe kanunu çıkarılacak.
- Ekonomik ve Sosyal Konsey, ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında cumhurbaşkanına istişari nitelikte görüş bildirecek (Mevcut sistemde başbakana bildiriyordu).
- Yükseköğretim Kurulu, üniversitelerce seçilen adaylar arasından cumhurbaşkanınca atanan üyeler ve cumhurbaşkanınca doğrudan seçilen üyelerden oluşacak.
Başbakan: Terör örgütleri "Hayır" diyor
Başbakan Yıldırım, Cumhurbaşkanı Erdoğan'a benzer bir söylemle, kampanyasında "terör örgülerinin 'hayır' dediği" argümanına ağırlık verdi.
Cumhurbaşkanının denetlenmesi
- Cumhurbaşkanı hakkında bir suç işlediği iddiasıyla Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, soruşturma açılmasına üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla karar verebilecek. Meclis, üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divan’a sevk kararı alabilecek. Mevcut anayasadaki düzenlemede Cumhurbaşkanı vatana ihanet dışında bir suçtan yargılanamıyor. Bunun için de Meclis tam sayısının üçte birinin teklifi ve beşte üçünün kabul oyu gerekiyor.
- Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri ile teşkilat yapısı cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenecek.
Meclis’te neler değişiyor?
- Meclis seçimleri dört yılda değil, beş yılda bir düzenlenecek. Cumhurbaşkanlığı seçimleri de beş yılda bir yapılacak. İki seçim bir arada ve aynı gün olacak. Bu çerçevede Meclis’in bir sonraki seçimi ve cumhurbaşkanı seçimi için 3 Kasım 2019 belirlendi, ancak erken seçim ihtimali de sıklıkla konuşuluyor.
- Genel seçime bir yıl ve daha az kalmışsa Meclis seçimi cumhurbaşkanı seçimi ile yenilenecek.
- Meclis, denetim yetkisini ‘meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması, yazılı soru’ yollarıyla kullanabilecek. Ancak ‘gensoru’ Meclis’in yetkileri arasından çıkacak.
- Bakanlar kabine dışından atanacak. Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanırsa Meclis üyelikleri sona erecek. Bu düzenleme, ‘Hayır’cephesinin seçilmişlerin değil atanmışların hükümetinin kurulacağı eleştirilerine neden oluyor.
- Meclis, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesini istemesi durumunda ise önünde bir engel olmayacak ancak bu durumda kendisinin de seçimi yenilenecek.
- Milletvekili sayısı 550’den 600’e çıkacak.
- Milletvekili seçilme yaşı 25’ten 18’e indirilecek. Ancak askerlikle ilişiği olanlar bu kapsam dışında kalacak. Cumhurbaşkanı Erdoğan 18 yaşında milletvekili olanların askerlikten muaf olacağını söylemişti.
'Eyalet' tartışması Kampanyanın son günlerine MHP Genel Başkanı Bahçeli'nin 'eyalet' çıkışı damga vurdu. Cumhurbaşkanı ve Başbakan değişikliğin eyaletlerin önünü açtığı iddiasını reddetti.
Yargıdaki düzenlemeleri
- Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamayacak.
- Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun ismi Hâkimler ve Savcılar Kurulu olarak değişerek, üye sayısı 22’den 13’e, daire sayısı da üçten ikiye düşürülecek. Adalet Bakanı ve müsteşarının doğal üye olacağı kurulun dört üyesini cumhurbaşkanı, yedisini Meclis seçecek.
- Askeri yargıdan gelen üyelerin çıkarılmasıyla Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) üye sayısı 15’e indirilecek. Üyelerin üçünü Meclis, geriye kalan 12 üyeyi ise cumhurbaşkanı atayacak. AYM Genel Kurulu en az 12 yerine en az 10 üyeyle toplanabilecek.
- Mili Güvenlik Kurulu’nun (MGK) yapısında da değişiklik yapılarak, Jandarma Genel Komutanı'na yer verilmeyecek.
- ‘Evet’ çıkması durumunda kanunun yayın tarihinden itibaren en geç altı ay içinde Meclis, gerekli içtüzük değişiklikleri ve diğer kanuni düzenlemeleri yapacak.
- ‘Cumhurbaşkanı seçilenin partisiyle ilişiği kesileceğine’ dair hükmün kaldırılması, askeri yargı ve HSYK’yla ilgili maddeler değişikliğin Resmi Gazete’de yayın tarihinde yürürlüğe girerken, cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği belirtilen değişiklikler ise yeni seçilecek cumhurbaşkanının göreve başlama tarihinden itibaren en geç altı ay içinde cumhurbaşkanı tarafından düzenlenecek.
İşte AKP'nin referandum şarkısı:
İşte CHP'nin referandum şarkısı:
İşte HDP'nin referandum şarkısı: