Türkiye'nin insan haklarına yine kırık not

ABD Dışişleri Bakanlığı'nın 2008 yılı insan hakları raporunun Türkiye bölümünde, hükümetin genel olarak, vatandaşlarının insan haklarına saygılı olduğu ancak bazı alanlarda ciddi problemlerin sürdüğü belirtildi. Raporun hazırlandığı 2008 yılı içinde insan hakları kuruluşlarının,güvenlik güçleri tarafından işkence, dayak ve taciz olaylarını belgelediği, güvenlik güçlerinin kanunlara aykırı şekilde adam öldürmeye karıştığı ancak tutuklama ve yargılamaların sayısının düşük olduğu savunuldu. Raporda, 2003 ile2008 arasında, işkence suçlamalarıyla ilgili hakkında soruşturma açılan güvenlikgörevlilerinden 2 bin 140 kişinin sadece yüzde 2'sinin disiplin cezası aldığı belirtildi. Türk polisinde 14 işkence iddiasıyla açılan davada 60 memur hakkında soruşturma açıldığı, bunların hiçbirinde memurların hüküm giyme veya kovulmacezasıyla karşılaşmadığı, sadece dört davada maaştan kesinti yapıldığıb elirtildi. Başbakanlığa bağlı İnsan Hakları Başkanlığı'nın, yılın ilk 9 ayında 238 işkence vakası tespit ettiği, bu vakalarda 178 kurban ve 263'ü polis, 15 jandarma ve 20 diğer güvenlik güçleri yetkilileri olmak üzere toplam 298 şüpheli bulunduğu kaydedildi. ABD raporunda, geçen yıl içinde 37 kişinin, güvenlik güçlerinin durihtarına uymadığı için öldürüldüğü de belirtildi. Raporda, çeşitli olaylardan örnekler verilirken, 2007 yılında bir parkta arkadaşıyla içki içerken polisin göğsünü tekmelemesi sonucu kalp krizi geçirerek ölen 26 yaşındaki Feyzullah Ete'nin Kasım ayında İstanbul'daki duruşmasında, polis memuru Ali Mutlu'nun kefaletle serbest bırakıldığı anlatıldı. Raporda, İnsan Hakları Vakfı'na göre 2008 yılında hapishanelerde 32 suçlunun şüpheli şekilde öldüğü ve bunların 17'sinin intihar olarak kayıtlara geçirildiği belirtildi. Hapishane koşullarının geçen yıl içinde kısmen iyileşmesine karşın yetersiz olduğu, çalışanların yeterli eğitimden geçirilmediği ve hapishanelerin genel olarak çok kalabalık olduğu, tutuklulara anında avukat hakkının her zaman sağlanmadığı da raporda yer aldı. Hükümet kayıtlarına göre terör örgütü PKK ile mücadele sırasında 49sivilin öldüğü ve 252'sinin yaralandığı, güvenlik güçlerinden 143 can kaybı, 256 yaralı bulunduğu ve 657 teröristin öldürüldüğü de raporda yer aldı. Raporda, ölenve yaralanan sivillerin sayısının 2007'ye oranla ciddi biçimde arttığı da vurgulandı. Güneydoğu'da sayısı 63 bini bulan köy korucularının zaman zamanuyuşturucu kaçakçılığı, yolsuzluk, hırsızlık, tecavüz olaylarına adının karıştığı, köy korucularının denetlenmediği, jandarmanın, köy korucularını koruduğu iddialarının görüldüğü savunuldu. Yasaklar ABD'nin insan hakları raporunda, "seçilmiş bazı hükümet yetkilileri vedevlet büroksasisinin zaman zaman yargının bağımsızlığına zarar verecek teşebbüsleri oldu" ifadesi de kullanıldı ve hakimlerle savcılar arasında "aşırı yakın" ilişkilerin devam etmesinin, adil yargı sürecini aşındırmayı sürdürdüğü savunuldu. Hükümetin, "anayasal kısıtlamalar ve bazı kanunları kullanarak" ifade özgürlüğünü kısıtladığı, "Türk hükümeti, devleti ve milletine, onun kurumlarına ve Cumhuriyet'in sembollerine" hakareti yasakladığı ifadesi raporda yer aldı. İfade özgürlüğüne yönelik kısıtlamaların interneti de kapsadığı, mahkemelerin,yaklaşık 1475 ayrı meselede internet sitelerine ulaşımı bloke ettiği belirtildi. Polisin, göstericiler, insan hakları kuruluşları, medya ve gözlemcileri tutuklamaya, taciz etmeye devam ettiği, çeşitli vesilelerle DTP'nin bir çok üyesini gözaltına aldığı ileri sürüldü. Ergenekon davası Temmuz ayında savcıların İstanbul'da, önde gelen asker, işadamı ve basın mensuplarından oluşan 90 kişiyi, seçilmiş hükümeti devirmeye çalışma suçuyla yargıladığı Ergenekon Terör Örgütü davası da raporda yer aldı. Basının bazı üyeleri ve hükümet karşıtlarının yargılamaları "siyasi" olarak nitelediği, bazı kişilerin hakkında suçlama belli olmadan uzun süre tutuklu kaldığı vurgulandı. Tutukluluk sürelerinin bazen yılları bulduğu da kaydedildi. Müslüman olmayan dini grupların, dinlerinin gereğini açık ve özgür bir şekilde yaşama, mal sahibi olma ve dini liderlerini yetiştirme konusunda kısıtlamalarla yüz yüze kalmayı sürdürdüğü belirtildi. Üniversitelerde türban yasağının devam ettiği ancak bazı üniversite mensuplarının, sınıflarda öğrencilerin başını örtmesine izin verdiği, bazı kadınların türban yerine peruk taktığı belirtildi. Namus cinayetleri ve tecavüz dahil, kadınlara karşı şiddetin çok yaygın bir problem olmayı sürdürdüğü, çocuk yaşta evlendirmelerin devam ettiği, ucuz işgücü sağlamak ve cinsel sömürü için insan kaçakçılığı problemlerine, bazen kanunlara aykırı davranan polislerin tutumunun da katkıda bulunduğu iddia edildi. İfade özgürlüğü Nisan ayında hükümetin, Türk Ceza Kanunu'nun 301'inci maddesini yeniden düzenleyerek ifade özgürlüğüne yönelik kısıtlamaları azalttığı da raporda yer aldı. Temmuz ayında yine hükümetin, Türkçe olmayan dillerde devlet televizyonunda yayın yapma konusunda kısıtlamaları kanunla azalttığı da ifade edildi. Hükümetin, Aralık ayında, 24 saat Kürtçe yayın yapılmasının önünü açtığı, Alevi nüfusunun sorunlarını tanıma ve giderme yönünde adımlar attığı vurgulandı. Şubat ayında parlamentonun Vakıflar Yasası'nda değişiklik yaparak,azınlık gruplarının yeni mülk edinme ve el konulmuş mallarını geri almasına imkan sağladığı belirtildi. Raporda, Kasım ayında Adalet Bakanı Mehmet Ali Şahin'in, yazar Temel Demirer adlı şahsın 301'inci maddeden yargılanmasından önce "yargıya yön verecek şekilde", Demirer'i suçlayacak sözler söylediği savunuldu. Demirer hakında,gazeteci Hrant Dink'in öldürülmesinden sonra, 1915 olaylarını "soykırım" olaraknitelediği için de bir dava açıldığı belirtildi. Kişilerin, devlet ve hükümeti kamuoyu önünde açıkça eleştirmekten korktuğu, hükümetin, "belli dini, siyasi ve Kürt milliyetçisi gruplarla farklıkültürel görüşlere sempati gösteren kişilerin ifade özgürlüğünü kısıtladığı" ileri sürüldü. Buna karşın insan hakları ve hükümet politikaları konusunda yoğuntartışmaların devam ettiği, bunlar arasında, "AB üyelik süreci, ordunun rolü,İslam, siyasi İslam, Kürt kökenli Türkler, diğer etnik ve dini kökenli azınlıklar, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde Türk-Ermeni çatışmasının tarihine ilişkin tartışmaların bulunduğu" belirtildi. Raporda, "transseksüel şarkıcı" Bülent Ersoy'un, bir televizyon röportajında, oğlu olsa, Kuzey Irak'a operasyonlara göndermeyeceği yönündeki sözleri yüzünden İstanbul'da yargılandığı ve ardından beraat ettiği de yer aldı. 2007 yılında, Sağlık Bakanı Recep Akdağ'ın, elini sıkmayan ve hakaret eden iki Gazi Üniversitesi öğrencisinin 6 ay ile iki yıl hapis cezasıyla yüz yüzebulunduğu, davanın halen devam ettiği belirtildi. Köpeğini Türk bayrağına sardığıiçin Tulga Hepiş adlı vatandaş hakkında, Türklüğe hakaretten açılan davanın devam ettiği de raporda yer aldı. Medya AK Parti'nin bazı üyeleri ve Başbakan Erdoğan'ın, gazeteciler vekarikatüristlere karşı dava açmayı geçen yıl da sürdürdüğü, bazı insan hakları kuruluşları ve gazetecilerin, bu eğilimleri "otosansür ortamı yarattığı gerekçesiyle eleştirdiği" belirtildi. Haber ajanslarına da sahip olan geniş medya şirketlerinin, gazetecilerhükümeti eleştiren haberler yazarsa iş imkanlarını kaybetmekten endişe ettiği de raporda ileri sürüldü. Rapora göre bir gazeteci, üst düzey yönetimin, Ak Parti veüyelerini eleştiren haberlerin yazılmasını cesaretlendirmediğini de kaydetti. Başbakan Erdoğan'ın, yıl boyunca basın ve medya kuruluşlarını eleştirenaçıklamalar yaptığı, bu eleştirilerin özellikle, Almanya'daki Deniz Feneri kuruluşuyla ilgili yolsuzluk iddialarının arkasından geldiği savunuldu. İnternete ulaşımla ilgili kısıtlamalara da değinildi ve "YouTube"internet sitesinin, Atatürk ile ilgili bir karikatür videosundan sonra bloke edildiği anlatıldı. İngiliz biyolog Richard Dawkins'in evrim teorisi ve Tanrı ileilgili görüşlerini anlattığı internet sitelerine erişimin de, evrim karşıtı AdnanOktar'ın şikayetiyle engellendiği belirtildi. Ayrıca Vatan gazetesinin internet sitesinde Oktar'ı eleştiren bir okurun yorumu yüzünden, siteye erişimin deSilivri mahkemesi tarafından kısıtlandığı kaydedildi. Gazi Üniversitesi profesörlerinden Atilla Yayla'nın, Kemalizm ile ilgilisözleri yüzünden 1 buçuk yıl hapis cezasına mahkum edildiği ancak mahkemenin dahasonra, aynı suçu iki yıl içinde yeniden işlemezse cezayı iptal etmeyi önerdiği de raporda yer aldı. 27 Nisan bildirisi Raporda, Türkiye'de seçimler ve siyasi süreçle ilgili bölümde, 2007cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinden önceki ortamda ordunun, aşırıdincileri tehdit kabul eden, laikliğin savunucusu olarak ordunun rolünün altınıçizen üç bildiri yayımladığı da anlatıldı. İnsan hakları gruplarının bu açıklamaları, demokratik sürece müdahale çabaları olarak nitelediği ve ordunun siyaset üzerindeki rolüne işaret ettiğini belirttiği raporda yer aldı. ABD raporunda, Ak Parti'nin kapatılması yönünde açılan davadan da bahsedildi. Raporda, Türk kanunlarının tek bir milli kimliği kabul ettiği ve diğer milli veya etnik azınlıkları kabul etmediği belirtildi. Buna karşın bir çok vatandaşın kendisini "Kürt kökenli" olarak tanımladığı ve Kürtçe konuştuğu,bunun da taciz, sansür ve yargılamalara yol açtığı savunuldu. ABD raporunda, Roman toplumunun yaşadığı Sulukule bölgesinin yenidenimarı çerçevesinde 500 Romanın, kentin dışında bir alana yerleştirildiği ve genelolarak Romanların durumunun iyileştirilmesi yönünde bir adım atılmadığı ileri sürüldü. Raporda, kanunların açık bir şekilde eşcinsellere karşı ayrımcılıkö ngörmediği ancak kanunlarda yer alan, "toplumun ahlakı" ve "doğal olmayan cinsel davranış" ifadelerine dayanarak, bazı sivil toplum kuruluşu faaliyetlerinin sınırlanmasına çalışıldığı savunuldu. ABD raporunda, "kabul edilebilir çalışma koşulları" bölümünde, ayda 425dolara denk düşen asgari ücretin, bir işçi ve ailesine uygun yaşam standardı sağlamadığı belirtildi. Afrika bölümü ABD Dışişleri Bakanlığı'nın her yıl yayınlanan insan hakları raporunda, Afrika'da Zimbabve, Sudan ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin, insan hakları açısından en kötü durumdaki ülkeler olduğu bildirildi. Raporda, Zimbabve'de Devlet Başkanı Robert Mugabe'nin 2008'de bir "terör kampanyası" yürüttüğü ifade edilerek, bu ülkede 28 Mart'ta muhalefetin kazandığı genel seçimlerden sonra rejimin, "vatandaşların, hükümeti değiştirme hakkınıinkar için yıldırma, şiddet, yolsuzluk ve hilelere" başvurduğu savunuldu. Zimbabve'deki hükümetin, özellikle yıl sonuna doğru daha fazla artanşekilde sistematik insan hakları ihlallerinde bulundukları belirtilen raporda, 2008'in son döneminde muhalefet saflarında 190 kişinin öldüğü, yüzlerce kişinin yaralandığı ve binlercesinin de yerinden olduğu ifadesi yer aldı. ABD raporunda, Zimbabve'de insani durumun ciddi biçimde kötüleşmesindensorumlu tutulan Robert Mugabe rejimi, baskı, yolsuzluk ve yıkıcı ekonomik siyasetler üretmekle de suçlandı. 1992'den bu yana ilk demokratik seçimlerin yapıldığı Angola, Gana ve Zambiya'daki özgür seçim ortamıyla gelen bazı ilerlemelere rağmen, birçok Afrikaülkesini karakterize etmeye devam eden otoriterlik örneğinin sadece Zimbabve'den ibaret olmadığı belirtilen raporda, özellikle Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Somali veya Sudan gibi savaş halinin sürdüğü ülkelerde, insan hakları ihlalleri, toplu cinayetler, tecavüzler ve sivil halkın sürgün edilmesinin devam ettiğigörüşü kaydedildi. Özellikle Sudan hükümetine yönelik suçlamalarda bulunulan raporda, Hartumyönetimi, "köyleri imha ve bombardıman için ve masum sivilleri öldürmek ya dabinlercesini sürgün etmek için Cancavid milisleriyle işbirliği yapmayısürdürmekle itham edildi. Raporda, her ay 45 bin Kongolunun öldüğü, toplam bir milyondan fazlasının evinden olduğu ve benzersiz cinsel şiddetin devam ettiği ifade edilen Kongo Demokratik Cumhuriyeti'ndeki çatışmaların da Afrika kıtasındaki en kötü insani durumu yol açtığına değinildi. Diğer ülkeler İnsan hakları raporunda, aralarında Mısır, Çin, İran, Küba veVenezuela'nın bulunduğu 11 ülkede 2008'de insan haklarının gerilediği öne sürüldü. ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, raporun basına sunumunda yaptığı açıklamada, insan haklarında ilerleme sağlanmasının Amerikan dış politikasının temel unsurlarından birisi olduğunu belirterek, "Ancak, tiranlığı ve insan ruhunu zayıflatan, insanlığın olanaklarını kısıtlayan ve gelişimini tehdit eden köleliği yenmek için tek bir yaklaşımla kendimizi sınırlamıyoruz" diye konuştu. 2008'de insan hakları koşullarının gerilediği savunulan 11 ülke olarak Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Eritre, Moritanya, Zimbabve, Çin, Ermenistan,Mısır, İran, Sri Lanka, Küba ve Venezüela'nın gösterildiği raporun girişinde sözkonusu edilen 40 kadar ülkeden sadece Tayland, Bangladeş, Irak, Kolombiya ve Guatemalada insan hakları alanında ilerleme kaydedildiği ifade edildi. Başkan Barack Obama'nın bir yıl içinde kapatılmasına karar verdiği ve 245 mahkumun yıllardır yargılanmadan tutulduğu Guantanamo kampının da yer aldığı raporda, Myanmar, Belarus, Kuzey Kore, Tunus ve Özbekistan'da sistematik insan hakları ihlallerinin sürdüğü görüşüne yer verildi.