Üçüncü Bölüm: Gelir dağılımı adil değil. Sebep, futbolun karakteri
Profesyonel futbol kuruluşlarının gelirlerinin yarıdan fazlası maaşlara harcanıyor. Beş Avrupa liginin içinde, gelirlerin yarısından fazlasının maaşa ayrılması futbolcuların maliyetleriyle ilgili. Bu büyük ödemeler, oyuncular, aracılar, menajerler ve koçlardan oluşan çok seçkin bir gruba yapılır. Futbol endüstrisinde gelir dağılımının eşitsiz olması, hakkaniyetli olmaması bu sektörün bir karakteridir.
Avrupa liglerindeki müthiş büyüme
Profesyonel Avrupa ligindeki büyümeye ilişkin bir fikir vermesi açısından birkaç rakam: Beş büyük Avrupa liginin 1996-97 dönemindeki toplam gelirleri, 2.5 milyar euro iken, bu tutar 2007-2008 döneminde 7.9 milyar euro’ya yükseldi. Artışın en büyük kısmı TV yayın haklarından geliyor. Bu artış, dünyanın en iyi oyuncularının çekim merkezi olurken, Avrupa liglerindeki ücret maliyetlerini artırıyor. 10 yıl önce 1.2 milyar euro olan futbolcu ücret maliyetleri, 42 milyar euro’ya yükseldi
Futbolun stad içinde ve dışındaki 11 aktörü
Para akışları dikkate alınarak, futbol endüstrisinin az sayıdaki aktörleri, şöyle sıralanıyor:
(endüstrinin dinamosu)
KulüplerFutbol oyuncuları (endüstrinin en değerli varlıkları)
Sponsor şirketler (en önemli yatırımcı)
Medya (özellikle top 5 ligindeki güçlü iktidar)
Bireysel yatırımcılar (kulüp patronları)
Yerel iş kuruluşları (oda ve borsalar, dernekler)
Yetenek havuzları (bireysel oyuncuların haklarındaki kulüp yatırımı anlamında)
Futbol ajanları, aracıları (transfer piyasasında oyuncunun çıkarları için çalışan aracılar)
Hükümetler (bazen stadyumların sahibi olarak, bazen de kulüplere borç veren taraf olarak)
Vergi otoriteleri (bazı durumlarda kulüplerin hatası, vergilerin zamanında ve tam ödenmesini geciktirir)
Emlakçılar, gayrimenkul sahipleri (stadyumlar her zaman hükümetlere ve kulüplere ait olmayabiliyor).
Futbolu suçlular gözünde cazip kılan unsurlar
Futbolun, yapısı, kültürü ve finansmanından kaynaklanan kırılganlıklar birleşerek, bu spor dalını suçlular nezdinde cazip kılıyor.
Sektörün yapısından kaynaklanan kırılganlıklar
Piyasaya girişin kolay olması: Sektöre girişin önünde engeller ya yok ya da çok düşük. Futbol stadında, bütün alanlardan futbol fanları karşılaşır. Hükümet ve şirket yetkilileri, yasal ve suç dünyası temsilcileri…
Paydaşlar arasındaki karmaşık ilişkiler ağı: Sektör paydaşları arasındaki ilişki “dışarıya ışık geçirmez” nitelikte ve karmaşık. Farklı aktörler arasında karşılıklı bağlılık, bağımlılık söz konusu. Uluslararası transfer sayısındaki artış, bu transferlerdeki astronomik ücretler, sponsorluk paraları, futbolcu satın almaları karşılığında ödenen paralar, daha çok ve daha çok insanın son dönemlerde bu sektörle ilgili hale gelmesi, menajerler, aracılar, sponsorlar, şirketler ve oyuncuların sahipleri… Yelpazenin genişliği ve para akımındaki kolaylıklar, “hasıraltı edebilme” olanakları suç eylemlerinin pek çok işlemle yurtdışına taşınması sonucunu doğurdu.
Profesyonellikteki yönetim zayıflığı: Büyük profesyonel ligler hariç, futbol sektöründe profesyonel futbol yönetim anlayışı henüz çok yeni. Bugün bile pek çok yerde yönetimler, gönüllülük esasına dayalı ve deneyimsiz.
Yasal yapıların çeşitliliği: Futbol kulüplerinin yasal yapısı limited şirketlerden vakıflara kadar farklılaşıyor. Stadyum faaliyetleri sıkça farklı şirketlerce yönetiliyor.
Finans sektöründeki kırılganlıklar
Dikkat çeken ücretler: Sektör, büyük nakit akımları ve geniş finansal çıkarlarla iş yapıyor. Transfer piyasası buna örnek. Bir kulübün performansı, finansal pozisyonuyla sınırlı. Çoklu finansal dolaşımlar, uluslararası karmaşık para akımları, milli düzeydeki futbol kuruluşlarının kontrolü dışında riskler içeriyor. Bu büyük tutarlar, sıklıkla vergi cennetleri arasında gidip gelebiliyor. Bu trafik, gelirlerinin büyük bölümünü stadyum gelirlerinden ve nakit olarak kazanan kulüpler için alışılmış değil.
Gelecek sonuçlar üzerinde güvenilmez ve dolambaçlı paraların akıldışı karakteri: Oyuncu fiyatları irrasyonel ve kontrolü zor görünüyor. Genç yeteneklerin eğitimi ve keşfiyle bile muazzam ve denetim dışı kârlar elde ediliyor. Dünyanın dört bir yanındaki transferler, para aklamak için büyük fırsatlar sağlıyor. Spor doğası gereği, gelecekteki sonuçlar üzerinde yüksek belirsizlik düzeyiyle karakterize ediliyor. Bu kültür, akıl dışı ödemelere, farklı hesaplama yöntemlerine, çeşitliliklere yönelik hoşgörüyü arttırıyor. Sonuçta, futbolcu değerlerinin elle tutulamaz, gayrimaddi yapısı, bazı tuhaf uygulamalara öncülük ediyor.
Futbol kulüplerinin finansal ihtiyacı: Futbol endüstrisindeki dehşetli büyümeye karşın, pek çok futbol kulübünün, finansal açıdan kötü biçimlenmiş olması ve finansal sıkıntılar, bu kulüpleri şüpheli kurumlardan fon kabul etmeye yönlendirebiliyor. Finansal kırılganlık, kısmen de oyunun doğasının bir sonucu. Büyük kulüpler başarılı olmak ve oyuncu almak için büyük tutarlara ihtiyaç duyarlar. Spor tipik bir “kazananın, her şeyi götürdüğü” bir piyasadır. Bir oyunu kaybetmek, sponsorluk gelirlerinin, TV yayın hakkı gelirlerinin düşmesi, bazen de küme düşme gibi muazzam finansal sonuçlar doğurabilir.
Finansal sıkıntı, kirli paranın hedefi yapıyor
Bu finansal kırılganlık kulüpleri kirli paranın kolay hedefi haline getirebilir. Veya finansal sıkıntı onların finansal doping ihtiyacı duymasına yol açabilir. Yapısal finansal kırılganlığa ek olarak, son küresel krizin tırmanması, sponsor bulmayı zorlaştırdı.
Borçlu kulüpler için yeni bir yatırımcı ortaya çıktığında soru soramayacak olmak bir risktir.
Sektör kültüründen kaynaklanan kırılganlıklar
Bazı oyuncuların sosyal kırılganlıkları (Bu durum özellikle genç oyuncular için geçerli bir olgudur) Oyuncuların aklı, kafası kötüyse, kolaylıkla karanlık işlerin konusuna dönüşebilirler. Bu da bazı piyasaların anahtar oyuncularını maniple etmeyi kolaylaştırır.
Futbolun sosyal rolü: Söz konusu sporsa, insanlar masumiyet yanılsamasını kırmak konusunda gönülsüz davranır. Bu nedenle spordaki yasadışı faaliyetlerin rapor edildiğine sık rastlanmaz. Ayrıca, özellikle sponsorlar için sporun imajı çok önemlidir. Sponsorlar, özel bir spor dalını destekleyerek iyi bir imaj satın almaya uğraşır. Kara para aklama söylentisi çıktığında sponsorun bu desteğini iptal etmesi muhtemeldir. Ayrıca fanların kaybı ve onların getirdiği gelirler... Bütün bunlar kulüp yönetimlerinin kara para aklama ve diğer suçları daha az rapor etmesine yol açar.
Maddi olmayan ödüller: Futbol, pek çok insanın ortak olmak istediği bir statüdür. Suçlular da çoğu kez, suç dünyasının dışında kendilerine böyle bir patron statüsü arar. Ve futbol onlara, paranın nereden geldiğinin önemli olmadığı bir kulübe, kendilerine müteşekkir kalınacak bir destek sunma, kendilerini bu yolla “tonton” biri gibi gösterilmesini sağlayacak bir fırsat sunar. Bir futbol kulübüne yatırım yapmak bir suçluya istenen statüyü sağlar. Pek çok durumda futbol kulüplerine yapılan yatırım, gelecekteki sonuçlar üzerinde yüksek derecede bir tereddüt olarak tanımlanır.