Yakıt neden bu kadar pahalı?

Yaklaşık 10 yıl önce Almanya’da Yeşiller, benzinin litresinin 5 mark olmasını talep etmişti. O günlerde bu rakam, insanların hayal sınırlarının ötesindeydi. Bunun nedeni ise benzinin litre fiyatının 1.58 mark, yani bugünün rakamıyla yaklaşık 82 Euro Cent olmasıydı. Bugün Yeşiller’in o zaman yaptıkları teklife oldukça yakınlaştık. Çünkü Almanya’da benzinin litre fiyatı neredeyse 2 katına çıkarak 1.60 Euro’ya çıkmış durumda.

Türkiye’de ise durum daha da vahim... Hâlâ dünyanın en pahalı benzinini kullanan biz Türkler, benzinin litresine 3.40 YTL yani 1.80 Euro ödüyoruz. İşin en ilginci, Suudi Arabistan veya Kuveyt gibi ülkelerin, ham petrolün litresini yaklaşık 2 kuruşa (Ykr) satıyor olmaları. Afrika, Rusya veya Kuzey Denizi’nde bulunan boru hatlarından gelen petrolün litresi de 2 Ykr civarında. Devasa tankerler veya boru hatlarında taşınma maliyetleri, yakıt pompasındaki fiyatın birkaç onda birinden fazlasını oluşturmuyor.

Peki ama kuyudan çıkıp yakıt istasyonlarına gelene kadar kimler ne kadar para kazanıyor, yüksek akaryakıt fiyatlarından kimler nasıl nemalanıyor? Aslına bakılırsa bu oyunda iki büyük kazanan var: Petrolü çıkaranlar ve maliye bakanlıkları.

Dev petrol şirketleri (özel veya resmi) neredeyse yüzde 1000’lik kazançları ceplerine atarken, maliyenin koyduğu yüzde birkaç yüz oranını bulan vergilerle benzin ve motorin, lüks tüketim malı haline gelmiş durumda. Üstelik maliye bakanlıkları, otomobil kullanıcısını yolunacak kaz olarak gördüklerinden, devletlerin toplam vergi gelirlerinin neredeyse üçte birini oluşturan bu paralar karşılığında, otomobil kullanıcılarına en ufak bir yeni hizmet dahi üretilmiyor. Yeni yollar, yeni otoparklar, yeni köprüler inşa edilmediği gibi mevcut olan hizmetlerin kullanımlarının fiyatları sürekli olarak artırılıyor.

1. Üretim (2 Ykr)

Yakın Doğu’daki birçok petrol sahasında ham petrol, yerin altından kendi basıncıyla çıkıyor, yani fışkırıyor. Bu yüzden buralardaki üretim maliyetleri aşırı düşük...

2.) Yükleme (90 Ykr)

Deniz altından geçen borularla açıkta bekleyen tankerlere pompalanan ham petrolün fiyatı katlanıyor. Çünkü petrolün artık bir sahibi var. En büyük kazanç da işte bu noktada: Yüzde birkaç bin.

3.) Nakliye (92 Ykr)

Tankerlerin Süveyş Kanalı’na sığabilmesi için ham petrolün büyük bir kısmı borularla kanalın diğer tarafına pompalanıyor. Bu işlemin maliyeti ise litre başına 2 Ykr.

4.) Borsa İşlemleri (1 YTL)

İleri tarihli işlemlerle bazı müşteriler, gelecekteki fiyatları sabitlemeye çalışıyor. Talebin büyüdüğü durumlarda yaşanan spekülasyonlar fiyatlarını zıplatabiliyor.

5.) Depolama (1.02 YTL)

Karaya ulaşan petrol, dev tanklarda depolanıyor. Daha sonra buradan boru hatlarıyla rafinerilere gönderiliyor. Bu işlemlerin de maliyeti, litre başına 2 Ykr civarında.

6.) Stoklama (1.03 YTL)

Yasaların emrettiği mecburi stok miktarı da benzin fiyatlarını etkiliyor, litre başına pompa maliyetini 1 Ykr arttırıyor.

7.) Rafineri (1.13 YTL)

Rafinerilerde ham petrol, ısıtma yöntemiyle likit gaza, benzine, kerosene, motorine ve nafta benzeri diğer ürünlere dönüştürülüyor. Yasalarla belirlenmiş karışım oranları motorin ve benzin fiyatlarını birkaç Ykr yükseltiyor. Rafinerilerden kara tankerleri tarafından alınan yakıt, pompa istasyonlarına ulaştırılıyor.  

8.) Vergiler (1.37 YTL)

Yakıt istasyonuna nakliye edilmesi, bayi ve firma kârları fiyatlarında 20 Ykr civarında artış anlamına geliyor. İstasyonda bu kez maliye araya girip, aslan paylarından birini almaya başlıyor. 2.03 YTL

►    Fiyatların yüzde cinsinden oluşumu

%60 KDV, ÖTV, EPDK payı

%7   Nakliye, işletme giderleri, yakıt istasyonu kartı

%33 Ürün fiyatı

■■■■■■■

 ►   OECD ülkelerinde benzin fiyatları ve benzin üzerinden alınan vergiler (Dolar/litre)

            Vergi Öncesi Fiyat       Vergi             Litre Fiyatı

            (USD/litre)                     (USD/litre)     (USD)

Türkiye            0,837                  1,408           2,25

Norveç            0,793                   1,278           2,07

Hollanda         0,763                   1,269           2,03

İtalya                0,789                   1,14            1,93

İngiltere          0,662                   1,265          1,93

Fransa            0,705                   1,183          1,89

Almanya         0,678                   1,201          1,88

İsveç                0,632                  1,096          1,73

Macaristan    0,758                   0,886         1,64

Polonya           0,697                   0,882         1,58

İspanya           0,754                   0,786         1,54

Çek Cum.        0,683                   0,823         1,51

İsviçre              0,721                   0,714        1,44

Yunanistan     0,705                   0,608          1,31

Japonya           0,705                  0,515         1,22

Avustralya        0,614                  0,416         1,03

Kanada            0,683                    0,306       0,99

ABD                  0,648                    0,105        0,75

Meksika          0,555                    0,083        0,64

Kaynak OECD Auto Show