Yüksek yargı yeniden şekilleniyor; şimdi ne olacak?

Hükümet, cemaatin tasfiyesi gerekçesiyle iki kez daire ve üye sayısını artırdığı Yargıtay ve Danıştay’ı, 20 Temmuz’da devreye girecek istinaf mahkemeleriyle iş yükü yüzde 80-91 oranında azalacağı gerekçesiyle yeniden dizayn etti. Önceki gece kabul edilen yasa yürürlüğe girince Yargıtay ve Danıştay’ın seçilmiş unvanlıları ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) üyeleri hariç, Yüksek Seçim Kurulu’nda (YSK) görev yapan üyeler dahil tüm kadroları otomatik iptal edilecek. 

Hürriyet'ten Oya Armutçu'nun haberine göre; yasanın eski ve yeni hükümleri özetle şöyle:

Yargıtay 200, Danıştay 90 üyeli

Eski: 46 daireli Yargıtay’da şu anda 471’i dolu olmak üze 516 kadro var. 17 daireli Danıştay’da 195 kadronun 177’si dolu. Tasarıda Yargıtay’ın üye sayısı 300 olarak belirlenmişti. Ancak, cemaate yakın olanlar dışında, sosyal-demokrat ve ülkücü kökenli 31 üyenin daha gönderilmesi ve kota dolacağı için 31 ek kadro istenmişti. 

Yeni: Yasa yürürlüğe girdiği anda Yargıtay’ın üye sayısı 516’dan 310’a; Danıştay’ın üye sayısı da 195’ten 116’ya inecek. En geç 3 yılın sonunda Yargıtay’ın üye sayısı 200’e, Danıştay’ın üye sayısı ise 90’a inecek. Kademeli olarak Yargıtay 24, Danıştay 10 daireye düşürülecek. Hükümet 31 yerine yasaya son anda Yargıtay için 10 ek kadro koydu; bu kadroların sosyal demokrat kökenliler için kullanılması bekleniyor. Yargıtay Başkanı İsmail Rüştü Cirit, Danıştay Başkanı Zerrin Güngör, vekalet edenler dışındaki daire başkanları, başsavcı ve başsavcıvekilleri ile HSYK üyelerinin kadroları yasa kapsamı dışında ve hariç tutuldu. YSK üyelerinin kadroları da iptal edileceği için görevleri sona erecek. Yargıtay ve Danıştay gibi YSK da yeniden dizayn edilecek.

 

İptal nasıl olacak, HSYK nasıl seçilek?

 

Eski: Yargıtay ve Danıştay üyelerini şu anda HSYK Genel Kurulu seçiyor. Yine anayasa gereği Danıştay üyelerinin 4’te biri cumhurbaşkanınca seçiliyor.

Yeni: HSYK Genel Kurulu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 5 gün içinde Yargıtay ve Danıştay’a yeni üyeleri seçecek. Üyeler kürsü görevleri dışında istinaf mahkemelerine de HSYK 1. Dairesi’nce atanacak. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, anayasa gereği Danıştay’a tek başına bu 5 gün içinde 24 üye seçecek. Erdoğan, bir yüksek mahkemenin 4’te 1’ini atayan ilk cumhurbaşkanı olacak. Cumhurbaşkanınca Danıştay üyeliğine seçilmeyenlerden, 5 gün içinde idari yargıda bir göreve atanmak için talepte bulunanlar, HSYK’ca idari yargıda sınıf ve derecelerine uygun bir göreve atanacak. Talepte bulunmayanlar başka bir göreve atanmak üzere Başbakanlık’a bildirilecek. 2011 HSYK’sı döneminde atanan 160’lık üyeler dahil cemaat yapısına yakın olduğu öne sürülen Yargıtay üyeleri ve Danıştay’a atanan üyeler böylece tasfiye edilecek.  

 

Görev süresi 12 yıl, çift heyet bitti

Eski: Şu anda Yargıtay ve Danıştay üyeleri yasal yaş haddi olan 65’e kadar görev yapabiliyorlardı. Yargıtay ve Danıştay’da iş yükünün azaltılması amacıyla bir dairede çift heyet çalışması yapılıyordu. Bu nedenle de aynı konuda bir daireden iki farklı heyetten birbiriyle çelişen iki ayrı karar çıkabiliyordu.

Yeni: Görev süresi AYM üyeleri gibi 12 yılla sınırlandırıldı. Yargıtay ve Danıştay’a ikinci kez üye seçilememe kuralı getirildi. 12 yılı dolduran üyeler HSYK’ca istinaf veya ilk derece mahkemelerine atanacaklar. Danıştay’da, Yargıtay’da bir dairenin, iki ayrı heyet halinde çalışması sona eriyor.

 

Üç kademeli yargılama sistemi

 

Eski:  Yargıtay ve Danıştay şu anda temyiz mahkemesi olarak çalışıyor.

Yeni: 1 yıl sonra Türk yargısında Yargıtay ve Danıştay arasında görev yapacak ara mahkemeler olan istinaf (bölge adliye mahkemeleri) 20 Temmuz’da 7 yerde devreye girecek. Yargı iki yerine üç kademeli hale gelecek. Ceza yargılamasıyla ilgili davaların yüzde 91’i, hukukla ilgili olanların yüzde 89’u, idari yargılamayla ilgili olanların yüzde 80’i istinafta kesinleşecek. Yargıtay sadece ‘hukukilik denetimi’ yapacak. Danıştay’ın görev alanı daraltıldı.  HES ve maden davaları istinaflarda görülecek.  

Danıştay'da ne olacak?

 

Eski: Temyize gelen dosyalar 17 dairede görülüyordu. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu işyükü nedeniyle üç yıl süreyle her gün çalışacaktı.

Yeni: Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, sürekli görev yapan bir kurul haline getirildi. Görevli üyelerin dairelerinde heyete katılmaması kararı 31 Aralık 2019’a kadar uzatıldı. Başkanlık Kurulu, iş durumunu ve ihtiyaçları dikkate alarak kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren en geç 3 yıl içinde daire sayısını 10’a indirecek. Bu daireler, kapatılıncaya kadar çalışacaklar. Halen dairelerde bulunan dosyalar, istinaflar gitmeyecek, temyiz incelemeleri tamamlanacak. 

 

Fezlekeler Başsavcılarda

 

Eski: Milletvekili fezleke soruşturmasını şu anda başsavcılar yapıyor.

Yeni: Fezleke soruşturmalarını yine başsavcılar yapacak. Terör suçlarından açılacak soruşturmalar, ‘suçun işlendiği yerin bağlı olduğu ilin Cumhuriyet başsavcılığınca’ yürütülecek. O il savcısı, suçun işlendiği yer savcısından soruşturmanın kısmen veya tamamen yapılmasını isteyebilecek. Sakıncalı halde bu savcılar da delil toplayıp tutuklama talep edebilecekler. Bu savcılıklar görevsizlik veremeyecekler. Açılan davalar suçun işlendiği yerin bağlı olduğu ilin adıyla anılan ağır cezada görülecek.   

Adli tatilde yürütmeyi durdurma olmayacak

Eski:  İdari Yargılama Usul Kanunu’nun 27/7. fıkrasındaki adli tatilde idare ve vergi mahkemeleri tarafından verilen yürütmeyi durdurma kararlarına karşı 7 gün içinde en yakın nöbetçi mahkeme veya kararı veren hâkimin katılmadığı nöbetçi mahkemeye itiraz hakkı var.

Yeni: Bu düzenleme kaldırıldı. Adli tatilde yürütmeyi durdurma kararı verilmesinin önü kapatıldı. 

 

Yargıtay'da ne olacak?

 

Eski: 23 hukuk - 23 ceza dairesi olarak 46 daire temyiz incelemesi yapıyordu. 

Yeni: Daire sayısı kademeli 24’e ve üye sayısı 200’e inecek. Birinci Başkanlık Kurulu, seçimden itibaren 10 gün içinde, dairelerin iş durumunu ve ihtiyaçlarını dikkate alarak Yargıtay üyelerinin hangi dairelerde görev yapacağını yeniden belirleyecek. Temyizde bulunan dosyalar istinaflara gönderilmeyecek ve burada sonuçlandırılacak.

 

Not sistemi geri geldi

 

Eski:  Hâkim ve savcılarının atama ve terfilerinde esas alınmak üzere ‘hal kağıdı’ adı altında not uygulaması kaldırılmıştı.

Yeni:  Not uygulaması “Kanun yolu değerlendirme formu” adı altında geri geldi. Hâkim ve savcılar yargılama işlemleri değerlendirilerek, “çok iyi”, “iyi”, “orta” ve “zayıf” şeklinde not alacaklar.

 

Yargıtaya 10 milyon

 

Eski: Yargıtay Yayınları Döner Sermayesi sadece 50 bin liraydı.

Yeni: Bu rakam10 milyon liraya çıkarıldı. Bu ödenek tartışma yaratırken, Yargıtay’ın içtihat mahkemesi işlevini yerine getirilebilmesi, ulusal ve uluslararası seminerler, bilimsel toplantılar düzenleyip katılabilmesi açısından bu ödeneğin artırıldığı gerekçe gösterildi.

 

Kıdem düşürüldü

 

Eski: Yargıtay Başkanı seçilebilmek için öngörülen kıdem süresi, 10 yıldı. Yargıtay Genel Sekreteri seçilebilmek için 5 yıl Yargıtay üyeliği şartı aranıyordu.

Yeni:  Başkanlık için kıdem şartı 6 yıla düşürüldü; Genel Sekreterlik için ise süre şartı kaldırıldı. 

 

İlk kez: Tek mahkeme olan yerde adli tatil yok

 

21 Temmuz-31 Ağustos arasındaki adli tatilden, sadece bir idare veya bir vergi mahkemesi bulunan yerlerdeki idari yargı mercileri yararlanamayacak. Adli tatilde, birden fazla idari yargı merci olan yerlerde bölge idare mahkemesi başkanının önerisi üzerine HSYK tarafından idare veya vergi mahkemeleri başkan ve üyeleri arasından görevlendirilecek yeteri kadar hâkimin katıldığı bir nöbetçi mahkeme kurulacak. Bölge idare mahkemeleri için ise bölge idare mahkemesi başkanının önerisi üzerine HSYK’ca tüm daire başkan ve üyeleri arasından görevlendirilecek yeterli sayıda nöbetçi daire kurulacak.