Zafer Günü: 9 Mayıs Rusya için neden önemli?

Rusya, her yıl 9 Mayıs'ta İkinci Dünya Savaşı'ndaki zaferini kutluyor. Zafer Günü ülkede birçok aile için çok anlamlı bir bayram. Rusya Lideri Vladimir Putin'in Rusya'nın Ukrayna savaşındaki büyük kazanımlarını duyurması beklendiği için bu Zafer Günü, Rus Ordusu için de ayrı bir anlam taşıyor. Peki bugünün önemi nedir?

İkinci Dünya Savaşı, bugüne kadarki en büyük savaştı. Savaş Eylül 1939'da Almanya'nın Polonya'yı işgal etmesiyle başladı ve 1945'te sona erdi.

Savaşta on milyonlarca insan hayatını kaybetti, milyonlarca insan da evlerini terk etmek zorunda kaldı.

Sovyetler Birliği bu savaşta Nazi Almanyasını yenilgiye uğratan ittifakın bir parçasıydı ve muhtemelen savaştan en çok etkilenen ülkeydi. Çünkü savaşın büyük bölümü Rusya topraklarında yaşandı.

Mayıs 1945'te Almanya İkinci Dünya Savaşı'nda koşulsuz teslim anlaşması imzalayarak Avrupa'da yenilgiyi kabul etti. Bu belge, kıtadaki savaşı durdurdu. Ama Asya'da Japonya'yla savaş aynı yılın Ağustos ayına kadar sürdü.

Mutlak teslimiyet anlaşması Berlin yakınlarında 8 Mayıs'ta imzalandı. Almanlar, yerel saatle 23.01'de tüm operasyonlarını durdurdu. Rusya'da saat gece yarısını geçmişti.

Bu nedenle Zafer Günü birçok Avrupa ülkesi ve ABD'de 8 Mayıs'ta Rusya, Sırbistan ve Belarus'ta ise 9 Mayıs'ta kutlanıyor.

Zafer Günü uzun ve kanlı bir savaşı ifade ediyordu. Sovyetler Birliği'ndeki birçok aile yakınlarını kaybetti. Ama kısa bir süre sonra Zafer Günü, anma amacını aşarak devlet için ideolojik bir araca dönüştü.

Savaşın bitiminden yaklaşık 20 yıl sonrasına kadar 9 Mayıs Sovyetler Birliği'nde ulusal bayram değildi ve sadece büyük kentlerde havai fişekler ve yerel etkinliklerle kutlanıyordu.

1963'te dönemin SSCB lideri Leonid Brejnev, Nazi Almanyası'na karşı bir zafer kültü politikası uygulamaya başladı. Bazılarına göre bunun amacı ülkenin zayıflayan ideolojik temellerini ve yurtseverlik hissiyatını güçlendirmekti.

•  

9 Mayıs'ta tüm ülkede kutlamalar ve Kızıl Meydan'da askeri tören yapılmaya başlandı. 9 Mayıs resmi tatil ilan edildi.

21'inci yüzyılın başlarında Rus lider Vladimir Putin, Zafer Günü'ne daha fazla önem atfetti ve bu günü Rus kimliğinin ayrılmaz bir parçası haline getirmeye çalıştı.

Zafer Günü kutlamalarının boyutu büyüdü, ama her geçen yıl hâlâ yaşayan ve kutlamalara katılabilecek durumda olan gaziler ve görgü tanıklarının sayısı azalıyordu.

Rusya'nın Nazizmi yenilgiye uğratmaktaki anahtar rolüne ilişkin resmi söylem 2020'de yapılan bir dizi değişikliğin parçası olarak anayasaya geçirildi.

Muhafazakar değerler ve milliyetçiliğe vurgu yapan bu değişikliklerle Rus vatandaşlarının zafer konusundaki tarihi resmi söylemi sorgulaması yasaklandı.

• Rubailer: Ömer Hayyam'ın Titanik'te batan ve 2. Dünya Savaşı'nda yanan kitabı
• Normandiya Çıkarması'nın 75. yıl dönümü: 1944’teki askeri harekâtta neler yaşandı?

Vladimir Putin Zafer Günü'nün büyük bir gösteriye dönüşmesi sürecinde önemli rol oynadı.

Moskova Ekonomi Yüksek Okulu uluslararası İkinci Dünya Savaşı tarihi ve sosyolojisi merkezi direktörü Oleg Budnitski, "Zafer kültü, 2000'lerde Sovyet dönemindekinden daha büyük bir şevkle canlandırıldı. Bu yüzden zafer havası hem medyaya hem de kitlesel bilince hakim olmaya devam ediyor" diyor.

Budnitski, son 10 yıldaki törenlerde atılan ve tıpkı 1945'te olduğu gibi Rusya'nın Avrupa'nın yarısını alabileceğini ima eden "Yine yapabiliriz" sloganına gönderme yaparak şunları söylüyor:

"Rusya'da zafer kültü, 2000'lerde Sovyet dönemindekinden daha büyük bir şevkle canlandırıldı. Bunun olumlu sonuçları oldu: Örneğin savaşın tarihine yönelik çalışmalara odaklanıldı. Milyonlarca belge halka açıldı ve dijital hale getirildi. Ama diğer taraftan kitlelerin militarizasyonunda artış görmeye başladık."

Yurtsever kutlamalarda daha büyük gerçekler göz ardı edildi. Tarihçiler, İkinci Dünya Savaşı ya da Rusya'daki yaygın kullanımıyla Büyük Yurtseverlik Savaşı söyleminde Rusların Alman işgalini durdurmak için verdiği devasa insan kayıpları gibi temel unsurları ikinci plana attığına işaret ediyor.

• Fotoğraflarla: Nazi Almanyası'nın kalbi Berlin 75 yıl önce nasıl düştü?
• 2. Dünya Savaşı'nda İngilizlerin propaganda yöntemleri

2020'de devlet adına yapılan bir kamuoyu yoklamasına göre ankete katılanların büyük çoğunluğu akrabalarının savaşı nerede ve nasıl geçtikleri hakkında çok az bilgi sahibi olduklarını söyledi.

Ankete göre 18-24 yaş grubundakilerin sadece üçte birinden azı Büyük Yurtseverlik Savaşı'nın ne zaman başladığını biliyor. (Nazi Almanyasının Haziran 1941'de Sovyetler Birliği'ne saldırdığı zaman)

2014'ten sonra Ukrayna'nın doğusundaki gerilimle birlikte devlet medyası Nazilerle savaşa daha fazla vurgu yapmaya başladı.

Rus yetkililer, Ukrayna'nın işgalinde Ukrayna'da aşırı sağcıların iktidara geldiğini söyledi ve Rusların Faşizmi yenme konusundaki tarihi rolüne dikkat çekti.

Savaşta yaşamlarını yitirenler için sivil örgütler tarafından yapılan anma girişimlerini devlet sahiplendi.

Örneğin Sibirya'nın Tomsk kentinde bir grup bağımsız gazeteci savaşta hayatını kaybedenler için "Ölümsüz Alay" adlı bir girişim başlattı.

Bu girişim, halkın Zafer Günü'nde savaşta ölenlerin fotoğraflarıyla yürümesi fikrine dayanıyordu. Bu girişim hızla ulusal bir fenomene dönüştü.

2015'te aynı isimle bir devlet yapılanması oluşturuldu. Hareketin asıl kurucuları dışarıda bırakıldı.

"Ölümsüz Alay" bir hükümet girişimine dönüştü. Kamu çalışanları, öğrenciler ve devlet medyasının kimi zaman zorunlu olarak katıldığı bir etkinlik haline geldi. Rus yetkililer, bu şekilde bu işin doğrusunun kutlamaların devlet gözetiminde yapılması olduğu mesajını veriyorlardı.

2020'de İkinci Dünya Savaşı'ndaki zaferin 75'inci yıldönümü kutlamaları Covid-19 pandemisi nedeniyle Mayıs'tan Haziran sonuna kaydırılmıştı. Çok görkemli bir tören düzenlendi.

Geçit törenine 20 binden fazla asker, yüzlerce uçak ve zırhlı araç katıldı. Rus ordusu, envanterindeki modern silahlarla güç gösterisi yaptı.

Ve Rusya, iki yıldan az bir süre sonra bu silahları Ukrayna'da kullanıma soktu. Rusya'nın amacı, Putin'in dediğine göre, Ukrayna'yı "askersizleştirmek" ve "Naziler'den arındırmak" idi.

İşgalde Kiev'in alınması ve Ukrayna Hükümeti'nin devrilmesi gibi hedeflere yönelik hızlı sonuçlar elde edilemedi. Ama Rus komutanların 9 Mayıs Zafer Günü yıl dönümü için bastırdığı düşünülüyor. Eğer bu tarihe kadar önemli başarılar elde edilebilirse Moskova, Zafer Günü kutlamalarını propaganda için yeniden keşfetme şansını yakalamış olacak.