Kırmızı Et Sanayicileri ve Üreticileri Birliği Derneği (ETBİR) verilerine göre, Türkiye’de et tüketimi azalıyor. Derneğin yaptığı araştırmaya göre, dört kişilik bir ailenin et tüketimi 2019'da yıllık 48 kiloyken, 2020'de 28 kiloya düştü.
Sektör temsilcilerinin aktardığı bilgilere göre, besici; bir yaşındaki damızlık hayvanı ortalama 10 bin TL’ye satın alıyor. Yıllık 12 bin TL yeme, bin 200 TL samana; enerji, veteriner ve işçiliğe ise bin 600 TL veriyor. Bir yaşındaki bir hayvanın, besiciye toplam maliyeti ortalama 26 bin 800 TL.
Kesime giden bir hayvanda yaklaşık 400 kilogram karkas et çıkıyor, bunun kilo maliyeti üreticiye 67 TL olurken karkas etin kesim fiyatı 66-60 TL arasında değişiyor. Üretici hayvanını sattıktan sonra diğer işlemler mezbahada devam ediyor. Mezbahada karkas etin kesim maliyeti 71 TL’yi buluyor.
Bir sonraki adım kasap. Kasap, 1 kilogram karkas eti 71 TL’ye alıyor. Kasabın maliyeti ise şöyle:
“Etin kemik ve firesi 14 TL. Kasabın kar ve masrafı 21 TL. Üzerine 8,5 TL KDV eklenince toplamda 1 kilo etin kemikten ayrılmış hali 115 TL’ye mal oluyor. Kasapta en değerli et denilen antrikot ve bonfile 160 TL’ye kadar çıkarken, tüketici kuşbaşı eti 115, kıymayı 110 TL’ye satın alıyor.”
"Girdi maliyeti yüzde 200 arttı"
Sektör temsilcileri etin pahalı olmasının nedeninin üretici veya kasap olmadığını, temel sorunun girdi maliyetleri olduğunu vurguladı.
Kayseri Kırmızı Et Üreticileri Birliği Başkanı Ercan Aras, etin girdi maliyetlerinin son 1 yıl içerisinde yüzde 200 arttığını, sadece yemin son iki ay içerisinde 70 TL’den 210 çıktığını söyledi. Aras, “Besici geçen yıl 1 ton et ile 25 ton yem alırken şu anda 1 ton et ile 18 ton yem almakta. Dolayısıyla üretici bu şartlarda zarar ediyor” diyerek kör düğümü açması gereken Et ve Süt Kurumu’nun piyasayı regüle etmediğini vurguladı.
Aras, “Kayseri’de Et ve Süt Kurumu 2002 yılında yıkıldı. Bütün üreticiler özel mezbahanelerin insafına bırakılmıştır. Özel mezbahaneler kendi kafasına göre belirliyor” dedi.
"Bundan 3 sene önce 50 TL olan yem şu an ortalama 210-220 TL arasında"
Büyükbaş hayvan üreticileri ise Et ve Süt Kurumu’nun etin kesim fiyatını 50 TL’den 60 TL’ye çıkarmasının kendilerini memnun etmediğini, bir üreticinin maliyetlerini karşılaması için karkas kesim fiyatının en az 70 TL olması gerektiğini şöyle anlattı:
“Ete yüzde 10 zam geldi. 115-120 TL ve 160 TL’ye varan fiyatlar var. Bir kilo etin üretim maliyeti 65-67 TL arasında. Biz 400 kiloluk bir danayı piyasaya sürdüğümüz zaman dananın maliyeti yaklaşık 25 bin TL’ye tekabül ediyor. Bundan 3 sene önce 50 TL olan yem şu an ortalama 210-220 TL arasında. Yem maliyetlerimiz çok yükseldi.
Mazot, yem, elektrik fiyatlarıyla ilgili bir hesaplama yapılmıyor. Sadece et fiyatları tüketiciye duyuruluyor. Biz de mazot yakıyoruz. Aylık bir depo mazot bin TL yapıyor. Yani 7-8 ay bu işletmede besi yaptığım sürece nereden baksan 8 bin TL yapacak. Elektrik, mazot, yem maliyetleri dikkate alınmazsa ileriki yıllarda daha zorluklar çekeceğiz. Bu da gıdaya yansıyacak. Bizi dinleselerdi bu sorunlarla karşılaşmazdık.”
"Dışarı eksi 10 derece biz bu işi yapıyoruz. Bayram yok, tatil yok. Çoluk çocuk hepimiz bu işin içerisindeyiz. Fakat, emeğimizin karşılığı bu değil. ESK kesim fiyatı şu an ki fiyatların altında kaldı. ESK’nın bir güvenirliği kalmadı bizim gözümüzde. Maliyetlerimize göre hayvanlarımızı karkas kesimde 70 liraya kestirmemiz lazım. 70 lira bile emeğimizin karşılığı değil. Yurtdışından ithal edilen bir hayvanın maliyeti çok yüksek. İçerideki üreticiyi ayakta tutalım. Destekleri arttıralım ki üretici üretime devam etsin. Türkiye’deki, birçok işletme ahır kapatıldı, kalanlara sahip çıkalım."
“Bizi kazanıyor sanıyorlar ama..."
Ankara’da bir kasap Namık Sarı ise “Bizi kazanıyor sanıyorlar ama bir dükkânın giderleri, masrafları, işçisi… bunlar az paralar değil” diyerek son dönemde elektriğe gelen zamlardan şöyle yakındı:
“3 bin liralık elektrik geliyordu, bu ay 7 bin liralık elektrik geldi. Dükkânın 15 bin lira kirası var. Bu nasıl çıkacak? Mecbur ete yansıyacak. Bunların hepsi vatandaşa geri dönüyor. Karkas et fiyatlarına cuma günü 10-12 lira arasında zam geldi. Tezgâh fiyatlarında da kilogramda 10 ile 15 lira arasında değişme oldu. Garibanın yiyeceği bir kıyma var o da 93 lira. 85 liraya satıyorduk. Fazla bir zam yapamadık ona. Kuşbaşı 100 lira. O da 90 liraydı. Bir kilo et şu an 110-120 lira. Herkes bir şekilde ekmek yiyor. Besici de zarar ediyor para kazanamıyor olabilir. Ama bir şekilde karnını doyuruyor. Bizim karımız yüzde 15.”
Eti alım gücü olmayan sakatata yöneliyor ama orada da durum farklı değil. Ankara’da sakatat satan Ahmet Taşdelen fiyatları şöyle anlattı:
“15 lira olan dana paçası 25 liradan satılıyor. Kuzu paçası 20 liraya. 10 gün içerisinde 30 lira oldu. Ciğeri alıyorduk 50 liraya. Şimdi 65 liraya alıyor, 70 liraya satıyoruz. Neden bu kadar pahalı diye sorduğumuzda, ‘Bir kilo et 100 lira olduğu için tabi ciğeri de 70 lira oluyor. Bir kilo poşet alıyorduk 10 liraya şimdi alıyoruz 25 liraya. Şu köpüğü altı ay önce 20 liraya alıyorduk. Şu an 80 lira.”
"Bugün geliyoruz çocuklara yemek alalım diye, alamıyoruz ancak tavuk derisi…”
Ankaralı bir yurttaş ise bir yıldır et yemediğini dile getirdi:
“Et alamıyorum ancak tavuk alıyorum. Bütçem yetmiyor. Benim aylığım yok. İnşaat işçisiyim. İnşaatta ne çalışırsan evin giderine ancak gidiyor. Gelirim giderim yok. Kirada oturuyorum. Bugün geliyoruz çocuklara yemek alalım diye, alamıyoruz ancak tavuk derisi…”
Vatandaşın sorulara verdiği yanıtlar şöyle:
-Ne kadar zamandır et yemiyorsunuz?
Bir senedir et alamıyorum. Et ucuz olsa alacağım ama ucuzlamıyor.
-Etin son fiyatından haberiniz var mı?
-Yok.
-En son aldığınızda etin kilosu ne kadardı?
En son aldığımda 60-70 liraydı.”
