Bir sihirci olsamSeslensemUyuyanlar uyansaSavaşlar olup dururken uyuyanlarSeslensemBir buluta yeşil yağmurlar süzülseDoğrulsa bütün tersine işleyen akımlarDüzelse yanlış hesaplarİşçiler, barış savaşçıları her ülkede iktidar olsaÇevre dostları, doğa ananın akıllı kızları ve oğullarıEl ele verseBirbirine destek olsa halklar
Burdurlu Veli ile Elif'in elif gibi dosdoğru bir oğlu olur. Yıl 1929. Orak mevsimi haziranın ortasıdır. Adı, Tahir konmuştur. Ne zaman elime bir kitabını alsam, çekilirim bir kenara, "Benim inancım sensin!" derim, usulca basıp elimdeki kitabı göğsüme. İyileşmez bir daha hiç çocukluğundan yara alanlar. Dutların sesini yaprakların arasında duyanlar; güneşe dayar alnını yansa da, erisin diye kalplerini kemiren kibir. İnsanı yaşatan en çok da bu yüzden eti, kemiği, iliği değil! Çocukluğudur. Daha ilk çocukluğunda gönlünü şiire verenin delinmez bir zırhı vardır. O zırh onun inancıdır. Böylesi bir zırha yumruk yumruğa girişenler, yalnızca kalbimizin sesini duyabilirler. Tahir'in de kalbi böyle böyle gelişmiştir. Ruhun da, kalbin de çeperini kelimelerle inşa etmiştir. İnsana değer vermesini onun etten kemikten hamuruna Tanrı kendi nefesiyle işlemiştir. Tahir, mayasında insan olmanın farkında bir dirençle dünyaya gelmiştir. Ve yaşamı boyunca haksızlığa boyun eğmeyecektir. İnsanın şiiri sevmesi için sebebini bilmediği bir hasar almış olması lazım gerekir ruhunun, kalbinin… O ilk hasarı bu topraklarda doğduğu gün almıştır.
Tahir, 1942 yılında sıtmaya tutulur ve şiir yazmaya da o yıllar başlamıştır. Böylece Fakir Baykurt adını bir imza olarak kullanmıştır. İnsanın kendiyle baş başa kalması için ölümle bir yakınlığının olması gerekir. Ölümle bir kez ayaküstü olsun tanışıklık bile bunun içi kâfidir. Henüz ilkokul ikinci sınıftayken babacığını kaybeder. Öksüz mektebinden, Köy Enstitüsü'nden sürgün bir büyük taşralı şair olarak geçmiştir… Tahir olmak da taşralı olmak ayıp değil. Fakir Baykurt biraz daha ileriki günlerde komünist yaftası yemiştir; barış dedi, barış istedi diye. Yurdundan çok uzaklarda, etinin içinde bir dolaşık acı çıban gibi yurt özlemi içinde yaşama veda etmiştir. Bazı şiirleri yüzünden zindan görmüş, sürgün edilmiştir.
En ucuz tüfekle yoksul eve bir banyoBir topla oyun yeri mahalle çocuklarınaBir tankla on derslikli on okulBir uçakla yedi köye bir hastaneİki denizaltıyla üç ırmak çöle ulaşırBir roketle koca şehir kurulurBir taburun postallarıyla çocuklarKızamıktan kurtulurBeş yıl birikse bir kolordunun parasıKansere ilaç bulunurÖlenlere dikilen anıtlar da paraKalanlara nişanlar kolay mı takılırBir ordunun bütçesiyle on il bağlık bahçelik olurDüşün, ne yer, kaça semirir bir generalBırak atom savaşlarını bir anİki komşu arasında sıradan bir savaşı düşünKimileri yıllar yılı bitmiyorAtılan bombalar, harcanan mermilerAlınteri vergilerdenYakılıp yıkılmış bir şehirKolayla mı yapılır yenidenEvlerin asansörü merdiveni penceresiBir düşün serin kanla lütfenDirilir mi yirmisinde ölen asker, askerlerBir düşün serin kanla, ya da sor bir uzmanaYanıtla şu küçük soruya rica ederimAptallık değil de nedir?Nedir savaş?
Bir kez bozulunca düzen, bir daha dikiş tutmayan bir şeydir. Ne de olsa özlem, kanser eder insanı. Ayaklarının sesi hâlâ bozkırın kalbinden gelen seslerdir. Ve sadece iki şiir kitabı vardır. İlk kez 1958'de Yılanların Öcü'yle kulakları doldurur. Göz doldurmak, görünür olmakla ilgilidir. İnsan keşke kulağının duyduğu her şeyi idrak edebilse… Öyle ya, tabiat neler söyler insana… Bu rüzgârlar boşuna değil! Bu yağmurlar… İdrak ettiği her şey üzerine ondan daha gelişmiş başka şeyler söyleyebilse. Bu romanla Yunus Nadi Roman Ödülü'nü alır. Yarısı vatansever, yarısı hain Halide Edip'in de dikkatli ısrarıyla olur bu tabii. Öyle ya, İngilizler de sevilebilir. Ve böylece, Halide Hanım'ın en çok da siyasal açıdan, memleket için çok faydalı bir şey yaptığı da söylenebilir. Yılanların Öcü'nden daha önce ilk öykü kitabı 1956'da yayınlanan Çilli'dir. Yılanların Öcü edebiyatın yanı sıra sinemada da önemli bir eser olmuştur. Her toplumsal kitap gibi o da dönemin yönetiminin bir linç girişimi olarak yazarı yargılamak, çok sevdiği mesleği öğretmenlikten uzaklaştıracak kadar kuvvetli bir tehlike gibi toplum içinde de basın yoluyla mimletmiştir. Romanlarının sinemaya, öykülerinin oyuna uyarlanması, gösterime girmeleri engellerle karşılaşmıştır. Fakat bunlar bütün bunlar onu engellemeye yetmemiştir.
İlk yayımlanan şiiri Fesleğen Kokuluma adını taşır. Garip akımının etkisindeki bu şiiri öyle kabul edilir, 1945'te Eskişehir'de yayımlanan Türke Doğru dergisinde basılır. Köylüyü savunan, mazlumun sırtına el vuran bir komünist için bu oldukça manidar bir isim. Neyse ki, o çoğunluğun içinde bilimin, ilimin, fikrin ve edebiyatın hatırı sayılı bir değeri vardır. Her ne kadar ilk gençliğinden itibaren haksızlığa boyun eğmeyen, dil bağlamayan biri olsa da, aslında şöyle bir tarihte geriye gitsek anarşinin mağduru olduğunu görürüz. Nitekim yaşamının sonlarına doğru kayda alınmış anılarında (belgesel nitelikli) kendisi de bunu aynı şekilde ifade eder. Hem ben hâlâ anlamam, neden anarşiden sayıldığını adaletli olmanın, haksızlığa karşı durmanın. Romanlarında, öykülerinde yoğunluğu köyler, köylüler alır ve kendi ağızlarıyla. Böylece eleştirmenler şu yanılgıya düşer ve onu 'Köy Edebiyatçısı' olarak tanımlar. Oysa pek çok kitabında asıl eleştiriyi şehirlilere, köyleri sömüren, köylüleri ezen yönetime yapar. Ve yer yer köylüyü de hırpalar. Çünkü her zaman bir hain beslenir aramızda. Hiçbir hain içinde yaşadığı topluma hizmet etmez, onun bir parçası olmaz. Fakir Baykurt'un itirazı da bunadır. Geriletilen, ezilen, sömürülen köyün, köylünün yüz yıllardır bitmez bu oyundan çıkması için yazmıştır.
"Bir başkaldırı yazıya döküldüğünde, gerçekleşmediğinde sadece estetik ve edebi kalabildiği için bir sanat eseridir" önermesi baştan ayağa sahtelik içerir. Gerisince her şey bir ideolojik çatışma, çarpışma olarak sürer. Fakir Baykurt, hiçbir zaman bir eğitimci olduğunu unutmaz ve hiçbir zaman öğrenciliğini de sonlandırmaz. Çocukluğundan ölümüne sıkı bir okur olan Baykurt, maksadı yazarlığa gelip dayandığında artık tehlikeli ve akıllı biri olarak risk teşkil edenler arasında anılmaya başlamıştır o yıllar. Çünkü hem estetik açıdan edebidir yazdıkları, hem de toplumsal ve ideolojik olarak. Pek çokları onun Türk köylüsünü karikatürize ettiğini ileri sürebilir. Ben böyle düşünmüyorum. Çünkü tüm karakterleri gerçek ve gözleme dayanan bir süreçten geçmiştir. Kendi dil ve ağızlarıyla yazılmıştır. Yani tam anlamıyla bir edebi eser olsun ya da olmasın bir eleştiri öğesi olarak ele alınsa bile ilk ayağı sağlam atmış ve hakikatlerden yola çıkmıştır. Bir şeyi olduğu gibi öne sürmek onu karikatürize etmek demek değildir. Bunu daha çok Aziz Nesin yapmıştır. Dolayısıyla bu onu biraz hafife indirgemektir. Fakir Baykurt bütün kentlileri geride bırakmış, sinemaya, edebiyata sıcak bir nal izini bırakmıştır. Ve kendinden sonraki döneme baktığında kıskançlık etmemiş, yeni tekniklerden, yeni ifade şekillerinden faydalanan yeni nesilden her fırsatta övgüyle bahsetmiştir.
Şiiri her zaman her türden daha çok sevdiğimi hep söylerim. En kötü şiirin içinde bile mutlaka bir müthiş dize… Kötü şiir, iyi şiiri yükselten bir şeydir. Ve illa ki, inkâr edilemez bir şeydir. En çok da bu yüzden Fakir Baykurt'un hikâyeciliği, romancılığı elbette benim için şairliğinden çok daha sonra gelir. Çünkü kendisi de ilk olarak şiir yazmıştır. Şiir dediğimiz metin romandan uzun, hayattan kısa. Fakat şiiri, hayatını ve fikirlerini dik tutabilmek için yaşamının en sonuna bırakmıştır. Hiçbir zaman şair olduğunu iddia etmemiştir. Mütevazılık bir bilge için hayatı boyunca sırtında taşıdığı bir kaya gibidir. İnsanı böyle söyleten de zaten bir kayanın altında uzun süre sessizce beklemesidir. Ve kötü şiir için şunu söylemiştir:
"İyi bir şiirin yazılabilmesi için yüzlerce kötü şiirin yazılması gerektiği söylenir. Şiir çabalarım iyi şiirler yazılmasına katkı olabilir en az. Bu da yeter bana…"
Halkçı, toplumsal kimliği onun garip akıma yakın şiirler yazdığı hususunda ikna edici bir noktadır. Oysa kendi başına tıpkı Gülten Akın gibi bireysel bir toplumcudur. Onun şiiri, bir elin parmaklarının bir bağlamanın tellerine değdiğinde dile gelmesidir, Halk Edebiyatı'nın. Halk Edebiyatı'nın postmodern haline Garipçilik diyoruz belki de. Sahi, neyi neye göre, nereye niye koyuyoruz? Neredeyse pek çok romanı bir ödül almıştır. Altmış yaşından sonra yazıp yayınladığı Bir Uzun Yol benim çocukluğumdan beridir yastığımın altında duran tek kitabıdır. Ve altmış yaşından sonra yayımladığı bu kitap bir elin beş parmağından daha fazla dile çevrilmiştir. Bir tek romanı binlerce ödül alsa bile bir tek şiiri insanın canının içinde bir kıymık gibi titretiyor kalbini. Ne mutlu bana ki, bir avluda bir ihtiyarın kucağında yetiştim. Her gece yatsıdan sonra türküler, şiirler dinledim. Büyük heves etmiştim. Çocukluğumda ona bir mektup yazmıştım. Mektubum geri dönmüştü, fakat mektubumdan önce ölüm haberini almıştım. Fakir Baykurt deyince, ben hep kendimi içine alınmadığım bir odanın kapısında hissetmişimdir. Böyle hissedenler, sonunda dışında kaldıkları her şeye sahip olduklarında, artık onlar için beklemekten vazgeçtiklerini anlar bulurlar kendilerini. Yazdıkları, yaşadıkları ayrı ayrı ibretlik bir şairin hayat hikâyesidir. Fakir Baykurt, kendi sesiyle Bir Uzun Yol… Benim en sevdiğim şiiri Frederik.
Uzaktan epey batısından Paris'inSaçları güzel Frederik'inBilim demiş, dil demiş yürümüşGözleri güzel Frederik'in
Tatillerde garsonluk yaptıBağ belledi, üzüm kırdıOkumuş bir işçi, işçi çocuğuKolları güzel Frederik'in
İki fakülte bitirdiÇalışkan, barış dedi, saflara girdiBeş dilde türkü söylediSesi de güzel Frederik'in
Yaşı yirmi dört olduYürü dediler askereŞu savunma bu saldırıÖfkesi güzel Frederik'in
Barışçıyım ben dediFransa'dan giderim, askere gitmemİşim yok uluslara saldırıylaİnadı güzel Frederik'in
Alıp çantasını çıktı yolaBelçika Hollanda LaheyCebindeki zarfta diplomalarDilleri güzel Frederik'in
İş aradı aylarca yük taşıdıSeralarda sebzecilik çiçekçilikHavalar soğuk pabuçlar delikOnur'u güzel Frederik'in
Artar geceleri yurt özlemiSiler yerleri inatlaBarış için asker kaçağıYolu güzel Frederik'in
Ünü güzelden güzelİki diploma beş dilBir otelde yer siler şimdiÖyküsü güzel Frederik'in
