G20 içinde Türkiye’nin insani ve sosyal karnesi

G20 zirvesi 15-16 Kazım 2015 tarihlerinde Antalya’da toplanıyor. G20 (the group of 20) dünyanın önde gelen ekonomilerine sahip ülkelerinden oluşuyor. Ancak yaygın kanaatin aksine G20 en gelişmiş ve en büyük ekonomilere sahip 20 ülkeden oluşmuyor. G20’nin  gezegenimizin ve insanlığın karşı karşıya olduğu devasa sorunlara nasıl çözüm bulacağı meçhul. Benzeri bir dizi uluslararası örgütün bulamadığı çözümleri G20 bulabilir mi?

İşsizlikten yoksulluğa, gelir eşitsizliğinden sosyal dışlanmaya, iklim sorunundan göçe, insan hakları ihlallerinden bölgesel çatışmalara kadar yayılan devasa sorunlara G20 çözüm bulabilir mi? G20 ülkelerinin liderlerinin pek çoğunun bu temel sorunlardan sorumlu olduğu, izledikleri politikalarla bu sorunları tetikledikleri düşünülecek olursa G20 zirvesinden ümitvar olmak mümkün değil. G20 “müthiş” bir halkla ilişkiler (PR) çalışması olarak, temel sorunların hiç birine çözüm bulamayan bir “gösteri” olarak toplanıyor.

G20 ülkelerinin çoğunun halen sahip olduğu insani ve sosyal gelişmişlik karnesi durumun vahametini göstermesi açısından önemli. G20 içinde yer alan pek çok ülkenin insani ve sosyal gelişme açısından yerlerde süründüğü görülüyor. G20 içinde Türkiye’nin insani ve sosyal gelişmiş karnesi de iç açıcı değil.  G20’nin insani ve sosyal gelişmişlik durumunu Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) İnsani Gelişme Endeksi (HDI) ve ILO’nun çalışma hayatı verilerini dikkate alarak değerlendireceğiz. İnsani Gelişme Endeksi, ülkeleri yaşama standartları kişi başına gelir, yaşam süresi gibi ekonomik ve sosyal ölçütlerle karşılaştırıyor.

G20’de insani gelişme ve eşitsizlik

G20’yi oluşturan ülkelerin bir bölümü İnsani Gelişme Endeksinde ilk 50 ülke arasında bile yer alamıyor. Bunlar arasında Türkiye de var. Bazı G20 ülkelerinin İnsani Gelişme Endeksi sıralaması şöyle: Arjantin 49, Brezilya 79, Çin 91, Endonezya 108, Güney Afrika, 118, Meksika 71, Türkiye 69, Rusya 57, İtalya 27.  G20 üyesi olmak yaşam standartları açısından ilk 20 ülke içinde yer almak anlamına gelmiyor.

İnsani gelişme açısından bakılması gereken bir diğer gösterge ise eşitsizlik. UNDP’nin eşitsizlik endeksine baktığımızda da G20 ülkeleri arasında uçurum olduğunu görüyoruz. Eşitsizlik endeksi sadece ekonomik eşitsizlikleri değil diğer toplumsal eşitsizlikleri de dikkate alan karma bir endeks.   G20 ülkeleri içinde Hindistan, Brezilya, Endonezya, Meksika ve Türkiye en eşitsiz ilk 5 ülke olarak öne çıkıyor. Türkiye; Arjantin, Rusya, Kore’den daha eşitsiz bir ülke durumunda.  Çin, Güney Afrika ve Suudi Arabistan hakkında ise veri yok.  Tablo 1’de ülkelerin eşitsizlik endeksi görülüyor. Yüksek puanlar eşitsizliğin azaldığını gösteriyor.

Tablo 1: G20 Ülkelerinin Eşitsizlik Endeksi (UNDP-HDI)

Kaynak: UNDP-HDI

v.y.: veri yok

Eşitsizlik konusunda bakılması gereken bir diğer ölçüt ise Gini katsayısı. Gini katsayısı gelir eşitsizliğine ilişkin genel bir fikir veren bir gösterge. 0 mutlak eşitlik 1 ise mutlak eşitsizlik anlamına geliyor.  Sıfıra yaklaştıkça eşitsizlik azalıyor. G20 ülkeleri arasında Gini katsayısı açısından da uçurum var. Almanya 0,28 ile en düşük Gini katsayısına sahipken Brezilya ve Güney Afrika’da Gini katsayısı 0,55 ve 0,63 düzeyinde. Türkiye ise 0,40 gibi yüksek bir Gini katsayısına sahip.  ABD’nin Gini katsayısı da 0,41 gibi yüksek bir düzeyde. Dünyanın en büyük ekonomisinde ciddi bir gelir eşitsizliği yaşandığının göstergesi bu.

Tablo 2: G20 Ülkelerinde Gini Katsayısı (UNDP-HDI)

Kaynak: UNDP-HDI

G20’de emeğin halleri

G20’de ülkeleri arasında çalışma hayatı açısından da büyük uçurum yaşanıyor. Sendikalaşma, toplu pazarlık ve çalışma süreleri açısından yapılan karşılaştırmada ortaya çıkan sonuçlar  vahim. Veri sağlanabilen G20 ülkeleri arasında en düşük toplu pazarlık kapsamı, en düşük sendikalaşma ve en yüksek çalışma saatleri Türkiye’ye ait.

G20 ülkelerinde sendikalaşma oranları yüzde 9 ile 40 arasında değişiyor. En düşük sendikalaşmaya sahip ülkelere Türkiye, Meksika, Kore, Hindistan ve ABD.   Ancak sendikalaşma tek başına yeterli bir gösterge değil. Onunla birlikte toplu pazarlık kapsamına da bakılması gerekiyor. Çünkü ülkelerin endüstri ilişkileri sistemine bağlı olarak sendikaların bağıtladıkları toplu iş sözleşmeleri çalışanların çok daha büyük bölümünü kapsayabiliyor. Özellikle teşmil mekanizmalarıyla pek çok ülkede sendikaların toplu sözleşmeleri sendikalı olmayan çalışanlara da uygulanıyor. Bu durum çalışanların güvencesini artırıyor. Avustralya, İtalya, Fransa ve Arjantin’de toplu sözleşme kapsamı yüzde 90’nın üzerinde.  Avustralya’da sendikalaşma oranı yüzde 17 iken toplu pazarlık kapsamı yüzde 100.  Aralarında ABD, Meksika ve Türkiye’nin de olduğu bazı G20 ülkelerinde ise toplu pazarlık kapsamı yüzde 7 ile yüzde 11 arasında değişiyor (Tablo 3).

Tablo 3: G20’de Sendikalaşma, Toplu Pazarlık ve Çalışma Süreleri

Kaynak: ILO

G20 ülkeleri arasında çalışma süreleri açısından da önemli farklar var.  (Tablodaki çalışma süreleri sadece işçileri değil, kamu görevlilerini de kapsamaktadır) Avustralya ve Avrupa ülkelerinde çalışma süreleri 33 ile 36 saat arasında değişirken Kore’de 44, Türkiye ve Suudi Arabistan’da ise 47 saate ulaşıyor. (Türkiye’de işçilerin filli çalışma süresinin çok daha yüksek olduğunun altını çizmek gerekiyor.)

Türkiye’nin G20 içindeki insani ve sosyal gelişmişlik karnesi iç açıcı değil. Türkiye çalışma standartları ve eşitsizlik göstergeleri açısından karnesi en kötü ülkeler arasında yer alıyor.

G20 üyeliği, G20 dönem başkanlığı, Antalya’da G20 zirvesi gibi PR çalışmaları iyi de, öbür tarafta insani ve sosyal standartlar açısından zayıflarla dolu karneyi ne yapacağız? G20’de mızrak çuvala sığmıyor.