Ecdadımız "Siyasetçiyi-bürokratı yaşat ki, devlet yaşasın" demiş. Yoksa o söz "İnsanı yaşat ki, devlet yaşasın" şeklinde miydi? Aman neyse ne, Türk siyasetçisinin, bürokratının mabadı, her şeyden önce gelir! Krizmiş, bütçe açığıymış… Ne yapsınlar yani, Passat mı çeksinler yanlarına?
Şaka bir yana, bütçede işler iyi gitmiyor. Yılbaşında bütçe açığının gayrisafi yurtiçi hasılaya oranının yüzde 1.8 olması öngörülmüştü. Hesaplar şaştı: Yüzde 2.9 olarak gerçekleşmesi bekleniyor. Açıktaki artışın iki nedeni var: Vergi toplanamaması ve devlet harcamalarının kontrolsüz şekilde artması.
Önce vergiler… Bu yıl toplanan KDV gelirleri 2019 bütçesine konulan rakamın 18.6 milyar TL altında kalacak. (Kaynak: 2020 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı.) Azalışın temel sebebi, KDV iadelerindeki artış ve talepte görülen daralma ile başta inşaat, çeşitli sektör ve ürünlere uygulanan vergi indirimleri.
Tutmayan bir başka vergi kalemi, benzin ve doğal gazdan elde edilen Özel Tüketim Vergisi (ÖTV). Petrol ve doğalgazdan elde edilen ÖTV'nin yıl sonunda bütçe tahmininin 7.4 milyar TL altında kalarak 60.1 milyar TL olması bekleniyor. Sebep? Kriz nedeniyle insanların arabalarına binmeyi azaltması. Ve bu arada, devletin enflasyon patlamasın diye devreye soktuğu eşel mobil sistemi. Eşel mobil, benzine gelen zammın ÖTV'den karşılanmasını sağlıyor. Bu sistem nedeniyle devletin yıllık vergi kaybının 2019'da 1.7 milyar TL olması bekleniyor.
Otomobil satışlarından alınan ÖTV'de de büyük düşüş var. Motorlu taşıtlardan alınan ÖTV'nin bütçe tahmininin 11.2 milyar TL altında gerçekleşmesi bekleniyor.
İthalattaki daralma da vergi gelirlerinin azalmasında etkili. İthal ürünlerden toplanan KDV'nin bütçe tahmininin 39.4 milyar TL altında kalacağı öngörülüyor.
İnşaattaki daralma da vergi gelirlerini vurmuş durumda. Tapu harcı gelirlerinin yılbaşında yapılan tahminin 5.8 milyar TL altında kalacağı tahmin ediliyor.
Vergi gelirleri bu kadar düşerken kamu maliyesi nasıl ayakta duruyor? Sigara tiryakileri ve şapkadan tavşan çıkarma misali bulunan tek seferlik gelirler sayesinde.
Merkez Bankası'nın yedek akçesi ve kârı ile imar barışı gibi tek seferlik gelirlerden oluşan vergi dışı gelirlerin bütçe hedefinin 75.9 milyar TL üzerine çıkması öngörülüyor. Şapkadan çıkarılan tavşan işte bu.
Tabii bir de tiryakiler var. Sigaradan Hazine'ye oluk oluk para akıyor. 2019'da tütün mamullerinden elde edilen ÖTV gelirlerinin başlangıçtaki tahminin 5.4 milyar TL üzerine çıkacağı tahmin ediliyor. Bu durum, sigarada nispi vergi oranının yüzde 63'ten 67'ye çıkarılmasından ve yıl içinde yapılan zamlardan kaynaklanıyor.
Buraya kadar bütçe gelirlerine baktık, peki giderler ne durumda?
Memur maaşları ve diğer personel giderlerine bu yıl devlet hazinesinden 294.4 milyar TL gidecek. Burada şaşma yok; gerçekleşme, başlangıçtaki tahminin sadece 0.7 milyar TL üzerinde,
Ama mal ve hizmet alımlarında kontrolsüz artış var: Devlet, 2019 yılı için konulan ödeneğin 10.8 milyar TL üzerinde alım yapmış.
Sağlık, emeklilik ve sosyal yardım harcamaları da baştaki tahmini 6.9 milyar TL aşmış.
Ama asıl patlama, kriz yokmuş gibi yapılan yol ihalelerinde. Yol ihalelerinin yer aldığı sermaye giderlerinin, başlangıç ödeneğinin 20.9 milyar lira üzerine çıkarak 75.3 milyar lira olarak gerçekleşmesi bekleniyor. Bu artışta en önemli neden, Karayolları Genel Müdürlüğü'nün ilave yatırım talepleri...
TCDD'ye aktarılan 3.5 milyar TL'lik ek ödenek de, bütçe dengesini bozan faktörlerden birisi.
Bütçede kara deliğe dönüşen Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) projelerine değinmeden bitirmeyelim. Yap-işlet-devret yöntemiyle yandaş müteahhitlere ihale edilen KÖİ projeleri için 2020 bütçesine 10.5 milyar TL ödenek konması planlanıyor. Kamu Özel İşbirliği ile yaptırılan köprüler ve yolların Hazine garantili ödemeleri için de 8.3 milyar TL...
Özetleyelim: Vergi gelirleri azalıyor, devlet harcamalarındaki kontrolsüz artış sürüyor. İktidar umudunu ekonomide hızlı toparlanmaya bağlamış durumda. Tüketim artacak, böylece tüketimden alınan vergiler artacak, devletin iki yakası bir araya gelecek. İyi de yüzde 20 işsizliğin olduğu bir ülkede insanlar nasıl tüketim yapacak? Bu iş zor Yonca...
