Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kendi koyduğu kuralın kıskacında… Anayasa çok açık, seçim zamanında yapıldığı takdirde bir kez daha Cumhurbaşkanı adayı olamaz. Ancak, Meclis erken seçim kararı alırsa böyle bir engel kalmaz. Erdoğan, son çare olarak kendisi seçim kararı alabilir elbette. Bir kez daha aday olabilir mi tartışması, aslında bir meşruiyet yani 'yasallık' sorunu yaratıyor. Her ne kadar hukuku kendi istedikleri gibi eğip bükseler de bu imajdan rahatsız oluyorlar… Muhalefetin desteğini alamayan Erdoğan, bu sorunun gölgesinde seçimlere gidecek. Bu durum, dünya lideri olduğu iddiasındaki bir liderin hiç hoşuna gitmiyor. Bir yandan da muhalefet partilerini 'aday olamaz' tartışması zeminine çekerek bir 'mağduriyet' yaratmak istiyor. Çünkü 21 yıllık iktidarlarının ardından söyleyecek yeni bir sözlerinin kalmadığını net bir şekilde görebiliyor…
Seçim tarihi, erken seçim koşulları, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın yeniden aday olup olamayacağı ve muhalefetin tavrı gibi konuları ayrı ayrı incelersek...
1- Olağan şartlarda Haziran'da yapılması gereken Cumhurbaşkanlığı seçimi ve genel seçim erkene çekilebilir mi, çekilmesi için hangi yollar izlenebilir?
Anayasa'nın 101. maddesine göre, Cumhurbaşkanı'nın görev süresi 5 yıldır. 77. maddesine göre ise Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri ile Cumhurbaşkanlığı seçimleri birlikte yapılır. Anayasa'nın 116. maddesine göre de Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu ile seçimlerin yenilenmesine karar verilebilir. Normal koşullar altında, 23 Haziran 2017 tarihinde yapılan seçimlere göre Cumhurbaşkanı ve 27. dönem milletvekillerinin görev süreleri 23 Haziran 2023 tarihinde dolmaktadır. Bu tarihten önce yapılacak her seçim, erken seçimdir ve bu kararı almaya Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanı yetkilidir. Bu karar alınırken herhangi bir gerekçeye de ihtiyaç yoktur.
2- Bu yollar izlenmezse, seçimlerin erkene çekilmesi için YSK bir karar alabilir mi?
Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu'nun 3. maddesi ve Milletvekili Seçim Kanunu'nun 11. maddesine göre, Cumhurbaşkanı ve TBMM'nin görev süresinin dolmasından önceki pazar günü, oy verme günüdür. Görev süresi, birlikte yapılan bir önceki seçim tarihi esas alınarak belirlenir. Buna göre, 23 Haziran 2018 tarihinde yapılan seçimlerin yenilenme tarihi 18 Haziran 2023'tür. YSK, bu tarih dışında başka bir tarihi seçimlerin yenilenme tarihi olarak kararlaştıramaz, buna yetkisi yoktur. Bu tarih dışında seçimlere karar verebilme yetkisi, ancak Cumhurbaşkanı ve Meclis'e aittir. Bu tarih dışında yapılacak seçim ise artık bir erken seçimdir.
3- Erdoğan, seçimler erkene çekilmezse Haziran'da yapılacak seçimde aday olabilir mi?
Anayasa'nın 101. maddesi, Cumhurbaşkanı'nın adaylık ve seçimini düzenlemiştir. Buna göre, Cumhurbaşkanı'nın görev süresi 5 yıldır. Bir kişi en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. Anayasa'nın 116/3. maddesine göre "Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir." Bu hükme göre, mevcut Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, birincisi 2014 yılı ikincisi de 2018 yılı olmak üzere iki dönem için Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir. Dolayısıyla üçüncü dönem aday olması ancak Meclis'in seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde mümkündür. Cumhurbaşkanı'nın seçilme usulü, görev süresi ve aday olma koşullarında bir değişiklik yapılmamıştır. Dolayısıyla önceki, yani 2017 referandumundan önce seçildiği dönemi yok sayacak herhangi bir kural değişikliği olmamış, sadece yetkileri artırılmıştır. Yetkilerinin arttırılması, Cumhurbaşkanı'nın önceki görev sürelerinin yok sayılması sonucunu doğurmaz. Aksi düşüncenin kabulü halinde, Cumhurbaşkanı'nın görev ve yetkilerinde yapılan her değişikliğin ona yeni bir hak tanıması anlamına gelir ki bu, hukuken kabul edilebilir bir sonuç değildir. Bir an iktidar çevrelerinin savunduğu gibi durumu kabul edersek bu taktirde Erdoğan 2023'te seçildiği taktirde bir sonraki dönemde Meclis seçimlerin yenilenmesine karar verir ve tekrar seçilirse dört dönem cumhurbaşkanlığı yapmış olacak. Bu kanun koyucunun istediği bir durum değil hakkın kötüye kullanılması ve bu sınırlamayı değersiz kılan bir durumdur ki herhalde bu sonuç hiç istenmez.
4- Erdoğan'ın aday olamayacağına yönelik tartışma seçimlerin erkene çekilmesi durumunda ortadan kalkacak mı? Bu durumda tartışmasız biçimde üçüncü kez aday olabilir mi?
Seçimlerin, Anayasa'nın 116. maddesine göre Meclis tarafından 18 Haziran 2023 tarihinden önceki bir tarihe alınması halinde, Erdoğan'ın aday olup olamayacağına yönelik bu tartışma ortadan kalkacak ve bir kez daha aday olması yönünden yapılan tüm hukuki tartışmalar bitecek; aksi halde, aday olması ve seçilmesi halinde ise tartışmalar hep devam edecektir.
5- Erdoğan'ın adaylığına yönelik tartışmalarla ilgili son sözü kim söyleyecek? Bu karara itiraz mümkün mü?
Cumhurbaşkanı, Seçim Kanunu'nun 10. maddesine göre, Yüksek Seçim Kurulu cumhurbaşkanı aday adayları hakkında inceleme yapar, inceleme sonucunda seçilme yeterliliğini ve aday gösterilme şartlarını taşıyanları gösteren geçici aday listesini Resmi Gazete'de yayımlar. Bu karara karşı, 2 gün içerisinde itiraz etme hakkı vardır. Bu listeye yapılan itirazları 3 gün içerisinde karara bağlar ve kesin aday listesini Resmi Gazete'de ilan eder. Bu karar kesindir ve itiraz yolu yoktur. Seçimler konusunda tek yetkili kurum YSK'dır. Kurul kararları kesindir. Başka bir yargı yoluna gidilemez.
6- Erdoğan, Meclis'i de feshederek, erken seçim kararı alabilir mi?
Cumhurbaşkanı, Anayasa'nın 116. maddesine göre, seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
7- Bu kararı Meclis'in vermesinin koşulları nelerdir? Kararı Meclis'in ya da Erdoğan'ın vermesi arasındaki farklar nelerdir?
Meclis'in seçimlerin yenilenmesi kararı alabilmesi için üye tamsayısının 5'te 3'ü ile yani 360 oyla karar alması gereklidir. Milletvekili Seçim Kanunu'nun seçimin yenilenmesi başlıklı 8. maddesine göre, yenilenme kararına Meclis karar vermişse seçim tarihini de belirler. Yenilenme kararını Cumhurbaşkanı'nın vermesi halinde bu kararın verildiği günden sonra gelen 90. günü takip eden ilk pazar günü oy verme günüdür.
Bu yasal düzenlemeye göre, Cumhurbaşkanı seçim tarihini doğrudan belirleyemez. Ancak Meclis, yenilenme kararı alırken seçimin tarihini de doğrudan belirler.
Burada üzerinde durulması gereken önemli konu, Milletvekili Seçim Kanunu'nun 8/2. maddesi ve Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu'nun 3. maddesinin 4. fıkrasına göre, seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde seçim tarihinin belirlenmesi konusunda iki farklı düzenleme getirmiş ve bu düzenlemeler birbirleri ile çelişmiştir.
Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu'ndaki, "seçimlerin yenilenmesine Meclis veya Cumhurbaşkanı'nın karar vermesi halinde bu kararın Resmi Gazete'de ilan edilmesinden sonra gelen 60. günü takip eden ilk Pazar günü seçim günü olarak belirlenir." şeklindeki düzenleme, bizi Meclis'in ve Cumhurbaşkanı'nın seçim tarihini belirleyemeyeceği gibi bir sonuca götürürken, Milletvekili Seçim Kanunu'nun 8. maddesi ise Meclis'in seçim tarihini belirleyeceği, Cumhurbaşkanı'nın belirleyemeyeceği sonucuna götürür.
Burada iki kanun arasında çelişki oluştuğundan ve daha önce de bu konuda hangi yasanın uygulanacağı konusunda YSK tarafından verilmiş bir karar olmadığından, hukukun temel prensiplerine göre bu çelişkiye çözüm bulunur. Buna göre, özel yasa - genel yasa, önceki yasa - sonraki yasa kuralına göre özel ve sonraki tarihte yürürlüğe girmiş olan Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu öncelikle uygulanır. Hem Meclis hem de Cumhurbaşkanı, seçim tarihini belirleyemez, seçimlerin yenilenmesine karar verir. Bu durumda, kararın Resmi Gazete'de ilanından sonraki 60 günü takip eden ilk pazar günü, oy verme günüdür. Bu durumda, 14 Mayıs 2023 tarihinde yapılması düşünülen bir seçim için 14 Mart 2023 tarihinden önce Meclis veya Cumhurbaşkanı tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi yasal zorunluluktur.
8- İktidar bloğu, erkene çekilse bile seçimi neden 6 Nisan 2023 tarihi sonrasında yapmak istiyor? Muhalefet neden karşı çıkıyor?
2023 tarihinde yapılacak seçimlerde uygulanacak olan yasa, 6 Nisan 2022 tarihinde yürürlülüğe girdi. Anayasa'nın 67/6. maddesine göre, seçim kanunlarında yapılan değişiklikler yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 1 yıl içerisinde yapılacak seçimlerde uygulanamaz. Bu nedenle iktidar bloğu seçimlerin 6 Nisan 2023 tarihinden sonra yapılmasını istiyor. Bu tarihte yürürlülüğe girecek Seçim Kanunu'nda, her ne kadar baraj yüzde 7'ye düşürülmüşse de ittifak halinde seçimlere girilmesi halinde ittifak yapan partilerin toplam oyu yüzde 7'yi geçiyorsa ittifak partilerinin tümünün barajı geçtiği kabul edilmektedir (Milletvekilliği Seçim Kanunu madde 33).
Burada en önemli mesele ittifak yapan partilerin çıkaracakları milletvekili sayısı, aldıkları oy yüzdesine göre belirlendiğinden, ittifaktaki küçük partinin aldığı oy, milletvekili çıkarmaya yetmiyorsa bu oylar büyük partinin hanesine yazılmamaktadır. Mevcut siyasi koşulları düşünürsek, altılı masayı oluşturan partilerin ittifak içinde ayrı ayrı seçimlere girmeleri halinde ülke barajını geçecekleri ancak oyları düşük olduğu için milletvekili çıkaramayacakları kabul edilirse, verilen tüm oylar boşa gitmiş olacaktır. İktidarın seçimleri 6 Nisan 2023 tarihinde yapmak istemelerinin en büyük sebebi budur.
9- Cumhurbaşkanı'nın yeniden aday olabilmesi için seçimin 16 Nisan'da yapılmasının zorunlu olduğu iddiası söz konusu. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 16 Nisan'dan sonraki bir seçimde aday olabilir mi?
Bu görüşü ortaya atan Prof. Dr. Serap Yazıcı, olağan ve yasal olarak 18 Haziran 2023'te seçimlerin yapılacağını, bu tarihte yapılacak seçimlerin başlangıç tarihinin de yine yasaya göre 60 gün öncesinde başlayacağını dolayısıyla bu tarihten sonra Meclis veya Cumhurbaşkanınca seçimlerin yenilenmesine karar verilmesinin artık bir seçimlerin yenilenmesi kararı olmadığını ifade etmiştir. Çünkü bu tarihten sonra alınacak karar ile seçimler zaten 18 Haziran 2023'te yapılabilecektir. Dolayısıyla bu tarihten sonra alınacak bir karar yok hükmündedir. Yok hükmündeki bir kararla hukuki bir sonuç elde edilemez.
10- Seçimler hangi şartlarda ertelenebilir, böyle bir ihtimal var mıdır?
Anayasa'nın 78. maddesine göre seçimler, ancak savaş sebebiyle ve Meclis kararı ile bir yıl geriye bırakılabilir. Anayasa ve Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu'na göre, Meclis'in geri bırakma kararı keyfi, takdire açık bir konu değildir. Savaş sebebiyle seçimlerin yapılmasına olanak bulunmaması halinde bu karar alınabilir. Dolayısıyla TSK'nın sınır ötesi harekâtları, seçimlerin yapılmasına engel bir durum olmadığından bu durumda seçimlerin ertelenmesi koşulları bulunmamaktadır.
