5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre kısa vadeli sigorta kollarına (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık, analık) tabi olacak şekilde ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesindeki çalışmalar, aday çırak, çırak, işletmelerde mesleki eğitim, meslek liseleri veya yüksek öğrenim sırasında zorunlu staj çalışmaları hariç olmak üzere SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı statüsünde veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olan; -18 yaşını, -Lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, -Yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını, doldurmayan veya, -SGK Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılan veya, -Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan, kız çocukları, sigortalı anne ve babanın hak sahibi sayılmakta ve kendilerine şartların mevcut olması durumunda iş kazası ve meslek hastalığı sigortası kolundan gelir, ölüm sigortası kolundan da aylık bağlanmaktadır. Bu yazımızda SGK’dan hak sahibi olarak gelir ve/veya aylık alan kız çocuklarının evlenmeleri halinde hangi sosyal güvenlik haklarına sahip oldukları hususu irdelenecektir. 1-SSK, Bağ-Kur veya Emekli Sandığından yetim gelir veya aylığı almakta iken evlenen kız çocuklarının gelir ve aylıkları kesilir. Kız çocuklarının SSK veya Bağ-Kur’lu olan anne ve babasından dolayı yetim gelir ve aylığı alabilmeleri için yaşları ne olursa olsun evli olmamaları, evli olmakla beraber sonradan boşanmış veya dul kalmış olmaları şarttır. Dolayısıyla, yetim gelir ve aylığı alan kız çocuklarının evlenmeleri halinde SGK’dan almakta oldukları gelir ve aylıkları kesilmektedir. Aynı şekilde, Emekli Sandığına tabi anne ve babasından dolayı yetim aylığı almakta olan kız çocuklarının evlenmeleri halinde de aylıkları kesilmektedir. 2-SSK ve Bağ-Kur’dan yetim gelir veya aylığı almakta iken evlenen kız çocuklarının iki yıllık tutarda evlenme ödeneği alma hakları vardır. Evlenmeleri nedeniyle, gelir veya aylıkları kesilmesi gereken kız çocuklarına evlenmeleri ve talepte bulunmaları halinde almakta oldukları gelir veya aylıklarının iki yıllık tutarı bir defaya mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarak peşin ödenir. Örneğin; A şahsının SSK’dan emekli aylığı almakta iken 12.01.2009 tarihinde vefat ettiği ve hak sahibi sıfatını taşıyan dul eşine 500 TL, yetim oğlu ve kızının her birine de 200’er TL aylık bağlandığı, kızının da 15.10.2010 tarihinde evlendiği varsayıldığında, evlenmesi sebebiyle yetim aylığı kesilecek olan kız çocuğunun talep etmesi halinde almakta olduğu yetim aylığının 24 aylık tutarı (200 TL X 24=4.800.000 TL) evlenme ödeneği olarak kendisine peşin ödenecektir. Kız çocuklarının evlenme ödeneği alabilmeleri için almakta oldukları gelir veya aylıklarının evlenme sebebiyle kesilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, yetim kız çocuklarının gelir veya aylıkları Türkiye’de veya yurt dışında çalışmaya başlamaları veya kendi sigortalılıklarından dolayı gelir veya aylık almaya başlamaları sebebiyle kesilmiş ise evlenme ödeneği alma hakları bulunmamaktadır. Buna karşın, kız çocuklarının evlenme ödeneği hakkından yararlandıktan sonra çalışmaya başlamalarında herhangi bir engel bulunmamakta, başka bir deyişle evlenme ödeneği hakkından yararlanan kız çocuklarından çalışmaya başladıkları gerekçesiyle daha önce ödenmiş olan evlenme ödeneğinin geri alınması gibi bir durum söz konusu değildir. 3-Evlenme ödeneği hakkından yararlanmak için yazılı talepte bulunmak şarttır. SSK ve Bağ-Kur’dan yetim gelir ve aylığı almakta iken evlenen kız çocuklarının evlenme ödeneği hakkından yararlanabilmeleri için SGK’dan yazılı talepte bulunmaları gerekmektedir. Bu haktan yararlanma isteyen kız çocukları bir dilekçeyle ilgili SGK İl/Sosyal Güvenlik Merkezine başvurmaları ve evlenme tarihleri nüfus kütüğüne işlenmemişse, evlenme cüzdanlarının bir örneğini de bu dilekçelerine eklemeleri zorunludur. 4-Evlenme ödeneğinden yararlanmak için 5 yıl içinde talepte bulunmayan kız çocuklarının bu hakları ortadan kalkar. SGK mevzuatında kız çocuklarının evlenme ödeneğinden yararlanmaları için her hangi bir süre ön görülmemiştir. Başka bir ifadeyle evlenme ödeneği başvurusunun evlenme tarihinden sonra yapılmış olması yeterli olmaktadır. Ancak, 5510 sayılı Kanunun 97 inci maddesinin üçüncü fıkrasındaki “....Kısa vadeli sigorta kollarından ve ölüm sigortasından kazanılan diğer haklar, hakkın doğduğu tarihten itibaren beş yıl içinde istenmezse düşer.” hükmü uyarınca evlenme ödeneğinin beş içinde talep edilmemesi halinde bu hak ortadan kalkmaktadır. Örneğin; SSK’dan yetim aylığı almakta iken 15.07.2005 tarihinde evlenen bir kız çocuğu evlenme ödeneği hakkından yararlanmak için 10.11.2010 tarihinde talepte bulunmuş ise, beş yıllık hak düşürücü süre nedeniyle bu haktan yararlanamayacaktır. 5-Evlenme ödeneğinden bir defaya mahsus yararlanılabilir SSK ve Bağ-Kur’dan yetim gelir ve aylığı almakta olan kız çocukları evlenme ödeneği hakkından sadece bir defa yararlanabilirler. Bu bağlamda, yetim gelir veya aylığı almakta iken evlenen ve evlenme ödeneği hakkından yararlandıktan sonra eşinden boşanmış veya dul kalmış bir kız çocuğuna yeniden yetim gelir veya aylığı bağlanmış ve daha sonra tekrar evlenmiş ise, bu kız çocuğu yaptığı bu yeni evlilikten dolayı evlenme ödeneği hakkından yararlanamayacaktır. Ancak, evlenme ödeneği hakkı bir defaya mahsus olmakla birlikte, bu haktan ilk evlilikte yararlanılması şartı da yoktur. Dolayısıyla evlenme ödeneği hakkından daha önce yararlanılmamış olması ve yetim gelir ve aylığı almakta iken evlenilmiş olması şartıyla daha sonraki evlilikler (örneğin ikinci, üçüncü evlilik) sırasında da bu haktan yararlanılması mümkündür. 6-SSK’dan hem yetim geliri, hem de yetim aylığı alan kız çocuklarının her ikisinden de ayrı ayrı evlenme ödeneği alma hakları vardır. Yazımızın baş tarafında kız çocuklarının, SSK’ya tabi anne ve babasından dolayı aynı anda iş kazası-meslek hastalığı sigortası kolundan gelir, ölüm sigortası kolundan da aylık alabileceklerini belirtmiştik. İşte, bu şekilde aynı anda yetim geliri ve yetim aylığı alan kız çocuklarının evlenmeleri halinde çift evlenme ödeneği alma hakları bulunmaktadır. Örneğin; iş kazası sonucu vefat eden babası üzerinden 150 TL yetim geliri, emekli aylığı aldığı sırada vefat eden annesi üzerinden de 250 TL yetim aylığı almakta iken evlenen kız çocuğu, hem yetim gelirinin iki yıllık tutarı ( 150 TL X 24=3.600 TL), hem de yetim aylığının iki yıllık tutarı (250 TL X 24= 6.000 TL) üzerinden evlenme ödeneği alabilecektir. 7-Evlenme ödeneği hakkından yararlanan kız çocuğu hak sahibi olma şartlarını taşıması şartıyla iki yıldan sonra tekrar yetim aylığı alabilir. Evlenme ödeneğinde, iki yıllık gelir veya aylık tutarı toptan ödendiğinden, kız çocuğunun bu iki yıllık süre içinde boşanması veya dul kalması durumunda iki yıllık süre dolmadan kendisine yeniden yetim geliri veya aylığı bağlanmaz. Bu bağlamda, evlenme ödeneği hakkından yararlanan bir kız çocuğunun, yetim gelir veya aylığının kesildiği tarihten itibaren iki yıl içerisinde yeniden hak sahibi olması (örneğin eşinden boşanması) halinde, kendilerine iki yıllık sürenin dolduğu tarihi takip eden aybaşından itibaren yeniden yetim gelir veya aylığı bağlanabilecektir. 8-Emekli Sandığından yetim aylığı alan kız çocuklarının 12 aylık tutarında evlenme ikramiyesi alma hakları vardır. 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihi itibariyle 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre aylık almakta olanlar hakkında yürürlükten kaldırılan hükümleri dahil 5434 sayılı Kanun hükümleri esas alınmaktadır. Dolayısıyla, fiili hizmet süresi beş ila on yıl arasında bulunmakta iken vefat eden Emekli Sandığına tabi iştirakçi anne ve babadan dolayı aylık bağlanan dul ve yetimlerin aylıklarının ödenmesinde de, 5434 sayılı Kanun hükümleri uygulanmaktadır. Ancak, bunların 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre aylık alma hakkını kaybetmeleri halinde aylığa hak kazanma ve evlenme ödeneği ödenmesi işlemlerinde 5510 sayılı Kanun hükümleri uygulanacaktır. Bu bağlamda, 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu’nun 90 ıncı maddesi uyarınca evlenmeleri sebebiyle yetim aylığı kesilen kız çocuklarının bir defaya mahsus olmak üzere almakta oldukları yetim aylığının on iki aylık tutarında evlenme ikramiyesi alma hakları bulunmaktadır. SSK ve Bağ-Kur’da olmamasına karşın evlenme ikramiyesi hakkından Emekli Sandığından dul aylığı alan eş ve annenin de yararlanma hakkı vardır. Örneğin; Emekli Sandığına tabi iştirakçi eşinden dul aylığı almakta olan erkek veya kadının evlenmesi halinde, bir defaya mahsus olmak üzere almakta olduğu dul aylığının on iki katı tutarında evlenme ikramiyesi alabilecektir. 9-Evlenme ödeneği hakkından yararlanan kız çocukları iki yıl süreyle genel sağlık sigortasından yararlanırlar. 5510 sayılı Kanunun 37 inci maddesinde yapılan düzenleme uyarınca SSK ve Bağ-Kur statüsündeki anne ve babasından yetim aylığı almakta iken evlenen ve iki yıllık evlenme ödeneği hakkını kullanmış olan kız çocukları, bu iki yıllık sürenin sonuna kadar genel sağlık sigortası kapsamındaki sağlık yardımlarından yararlanabileceklerdir. Örneğin; SSK statüsündeki babası üzerinden yetim aylığı almakta iken 2010/Ekim ayı içinde evlenen ve bu evliliği nedeniyle de 2010/Kasım-2012/Kasım dönemine ait iki yıllık evlenme ödeneğini almış olan bir kız çocuğu, 2012/Kasım ayı sonuna kadar genel sağlık sigortası kapsamındaki sağlık yardımlarından yararlanabilecektir. Ancak, genel sağlık sigortasından yararlanma konusundaki bu hak, sadece 5510 sayılı Kanunun 37 inci maddesine göre iki yıllık evlenme ödeneğinden yararlanan kız çocuklarını kapsamakta olup, 5434 sayılı Kanunun 90 ıncı maddesine göre on iki aylık evlenme ikramiyesinden yararlanan kız çocukları ile dul eş ve annelerin ise böyle bir hakları bulunmamaktadır.
