Anayasamızın “ Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları” başlıklı 62. maddesinde “Devlet, yabancı ülkelerde...
Anayasamızın “ Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları” başlıklı 62. maddesinde “Devlet, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının aile birliğinin, çocuklarının eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal güvenliklerinin sağlanması, anavatanla bağlarının korunması ve yurda dönüşlerinde yardımcı olunması için gereken tedbirleri alır.” hükmüne yer verilmiştir. Yurtdışında 3.693.121 Türk vatandaşı bulunmaktadır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının 2010 yılı verilerine göre yurtdışında 3.693.121 Türk vatandaşı bulunmaktadır. Bunlardan çalışan vatandaş sayısı 1.205.506, işsiz vatandaş sayısı 245.251, geriye kalanlar da işsiz statüsü dışında kalan (eş, çocuk, öğrenci vd) vatandaşlardır. Aşağıdaki tabloda en fazla Türk vatandaşının bulunduğu ilk on ülkeye ilişkin bilgiler verilmiştir.
Ülke | Vatandaş Sayısı | Çalışan Vatandaş Sayısı | İşsiz Vatandaş Sayısı |
F. Almanya | 1.738.831 | 461.753 | 176.192 |
Fransa | 423.471 | 92.992 | 21.275 |
Hollanda | 364.333 | 104.000 | 13.000 |
A.B.D. | 250.000 | 114.000 | -- |
S.Arabistan | 120.000 | 115.000 | -- |
Avusturya | 113.635 | 52.839 | 9.381 |
İsviçre | 73.861 | 34.200 | 3.678 |
Avustralya | 64.500 | 30.250 | 5.000 |
İsveç | 63.580 | 5.000 | 1.500 |
Danimarka | 54.859 | 23.774 | 4.406 |
Kaynak:ÇSGB Dış İlişkiler ve Yurtdışı İşçi Hizmetleri Genel.Müdürlüğü Yukarıdaki rakamlardan da anlaşılacağı üzere yurtdışındaki Türk vatandaşı sayısı önemli boyutlara ulaşmıştır. Yurtdışında bulunan/çalışan Türk vatandaşı sayısı pek çok ülke nüfusundan fazladır. Bu kadar vatandaşımızın yurtdışında bulunması/çalışması ülkemizin diğer dünya ülkeleri ile olan etkileşimini gösterdiği gibi, yurtdışında çalışan vatandaşlarımızın gerek ilgili ülke, gerekse ülkemiz ekonomisine olan katkılarını da göstermektedir. Özellikle ülkemizdeki döviz sıkıntısının had safhada olduğu 1970-1990 yılları arasında yabancı ülkelerde çalışan vatandaşlarımız Türkiye’ye getirdikleri dövizlerle ülkemiz ekonomisine önemli katkıda bulunmuşlardır. Yurtdışında çalışan vatandaşlarımızın ekonomimize olan katkıları eskiye oranla azalmış olmakla beraber halen pek çok vatandaşımız ülkeleriyle olan bağlarını koparmayarak, kazançlarını Türkiye’de değerlendirmeye devam etmektedir.
İkili sosyal güvenlik sözleşmeleri ile yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının sosyal güvenlik hakları teminat altına alınmaktadır. Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının sosyal güvenliklerinin sağlanması için Anayasamızla Devlete verilen görev çerçevesinde bir yandan diğer ülkelerle
ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri imzalanmış, bir yandan da
yabancı ülkelerdeki çalışma sürelerinin Türkiye’de borçlanılabilmesine yönelik yasal düzenlemeler yapılmıştır. İkili sosyal güvenlik sözleşmesinin yapılmış olması yabancı ülkelerde çalışan vatandaşlarımıza önemli haklar sağlamaktadır. İkili sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış olması durumunda sözleşmenin tarafı olan ülkeler, diğer ülkede geçen sigortalılık hizmetlerini kendi ülkesinde geçmiş gibi kabul etmektedir. Bu durum, yabancı bir ülkede çalışan bir Türk vatandaşının, borçlanma yapmaksızın/para ödemeksizin Türkiye’deki sigortalılık hizmetlerini yabancı ülkede, yabancı ülkede geçen sigortalılık hizmetlerini Türkiye’de emeklilik işlemlerinde (kısmi emekli aylığı) değerlendirebilmektedir. Yine, ikili sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış olan ülkede çalışan vatandaşlarımızın gerek kendileri, gerekse Türkiye’de ikamet eden aile fertleri, ikili sosyal güvenlik sözleşmesinin kapsamında kısa vadeli sigorta kollarının da olması durumunda Türkiye’deki sağlık yardımlarından veya o ülkenin sağlık yardımlarından ilgili ülkenin sigortalıları gibi yararlanabilmektedir.
Türkiye 22 ülke ile sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamıştır. Türkiye bugün itibariyle aşağıda isimleri belirtilen 22 ülke ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi yapmıştır.
Ülke | Yürürlük Tarihi | Kapsamı Uzun* Kısa** Vadeli Vadeli |
01. İNGİLTERE | 01.06.1961 | + - |
02. F.ALMANYA | 01.11.1965 | + + |
03. HOLLANDA | 01.02.1968 | + + |
04. BELÇİKA | 01.05.1968 | + + |
05. AVUSTURYA | 01.10.1969 | + + |
06. İSVİÇRE | 01.01.1972 | + - |
07. FRANSA | 01.08.1973 | + + |
08. DANİMARKA | 01.02.1978 | + - |
09. İSVEÇ | 01.05.1981 | + - |
10. NORVEÇ | 01.06.1981 | + - |
11. LİBYA | 01.09.1985 | + - |
12. K.K.T.C | 01.12.1988 | + + |
13. MAKEDONYA | 01.07.2000 | + + |
14. AZERBAYCAN | 09.08.2001 | + + |
15. ROMANYA | 01.03.2003 | + + |
16. GÜRCİSTAN | 20.11.2003 | + - |
17. BOSNA-HERSEK | 01.09.2004 | + + |
18. KANADA | 01.01.2005 | + - |
19. KEBEK | 01.01.2005 | + - |
20.ÇEK CUMHURİYETİ | 01.01.2005 | + + |
21. ARNAVUTLUK | 01.02.2005 | + + |
22. LÜKSEMBURG | 01.06.2006 | + + |
Kaynak: SGK, *Uzun Vadeli:malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası **Kısa Vadeli:iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası Diğer taraftan, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının sosyal güvenliklerinin sağlanması bağlamında ülkemizde çıkarılan yasalarla yabancı ülkelerdeki çalışmaların hizmet borçlanması yapılarak emeklilik işlemlerinde değerlendirilebilmesi imkanı tanınmıştır. Bu amaçla, ilk olarak 07/06/1978 tarihinde yürürlüğe giren 2147 sayılı Kanun, daha sonra da 22/05/1985 tarihinde yürürlüğe giren 3201 sayılı Kanun yürürlüğe konulmuştur. Bundan sonraki yazımızda
3201 sayılı “Yurtdışında Çalışan Türk Vatandaşlarının Yurtdışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun” ve bu kanunda 2008 yılında 5754 sayılı Kanunla yapılan son değişiklikler ışığında yurtdışı hizmet borçlanmasının şartları, borçlanma bedelinin tespiti ve ödenmesi, borçlanma sürelerin değerlendirilmesi ve aylık bağlama işlemlerine değinilecektir.
