Bir varmış bir yokmuş… Çok eski zamanlarda, ben diyeyim 2800 siz deyin 3000 yıl önce… Çin'de Hou Yi (后羿) adında attığını vuran bir okçu varmış. Güzeller güzeli karısı Chang'e (嫦娥) ile mutlu bir hayat sürerlermiş. Gel zaman git zaman gökte 10 güneş belirivermesin mi? Bu kadar çok güneş küresel ısınma etkisi yaratınca imparator hemen Hou Yi'ye emir vermiş tez elden bu işi hallet diye. O da kaptığı gibi okunu bir tepeye tırmanmış. Sonra da tek tek 9 güneşi vurup indirmiş. Bir iklim felaketinden kurtuldukları için ziyadesiyle memnun kalan imparator da ödül olarak ölümsüzlük iksiri armağan etmiş. Hou iksiri aldığı gibi evin yolunu tutmuş. Güzeller güzeli karısına "al bunu kaldır bir kenara (Çin ay takvimine göre) Ağustos'un 15'inde birlikte içeriz" demiş.
Ancak ayın 15'i olduğunda sabah erkenden evden çıkıp ava gitmiş. O gider gitmez olaydan haberdar olan kötü çırak Peng Meng eve girip iksiri almak istemiş. Chang'e bakmış durum kötü iksiri ona vermektense kendi içmiş ve tabii iksir kanatlandırmış, hemen göğe uçmuş. Lakin gönlü kocasından çok uzağa gitmeye elvermediğinden ay da karar kılıp orada ikamet etmeye başlamış.
Hou Yi eve gelince durumu öğrenmiş. Derin üzüntülere gark olmuş. Karısına olan özlemi her an büyümüş. Onun sevdiği yiyecekleri hazırlamış, onları bahçede masanın üzerine koymuş, ola ki gelir diye. Onun için adaklar adamış. [1]
Gel zaman git zaman onu gören etraftakiler de Hou Yi ve Chang'e'ye sempati duyduklarından 15 Ağustoslarda benzer şeyler yapmaya başlamışlar, kendilerini kutsaması için yiyecek sunarak aya hayranlıklarını gösterir olmuşlar. Adil ve güzel olduğuna inandıkları Chang'e'nin, kendisine tapanlara güzellik, sevgi ve refah bahşettiği söylenir olmuş…
İlk resim: Attığını vuran okçu Hou Yi fazlalık güneşleri indirirken. İkinci resim: Karısı Chang'e ölümsüzlük iksirini içtikten sonra aya giderken…Bu arada bir gün ölümsüzlerden biri gelip Hou Yi'e 15 Ağustos'ta yuvarlak kekler yapıp bunları evin Kuzeybatısına yerleştirip karısının adını yüksek sesle söyleyip onu çağırırsa kavuşacaklarını söylemiş. Hou Yi' denileni yapmış, nitekim kavuşmuşlar da. Onlar ermiş muradına…
Çin'de 3 bin yıldır kutlanan Güz Ortası Festivali'nin kökenlerine dair farklı rivayetlerden en yaygın ve en romantik olanı bu. Çin yılbaşısından sonra en önemli kutlama sayılan bu festivalin olmazsa olmazı ay keklerinin (月饼) geçmişi aslında Güz Ortası Festivali'nden daha kısa.
Festival ilkin Shang Hanedanlığı (MÖ 1600–1046) döneminde hasat kutlaması olarak başlamış Tang Hanedanlığı döneminde yaygınlaşmış (618–907). Ay keklerinin ortaya çıkışı ise Moğolların hakimiyetindeki Yuan Hanedanlığı (1271–1368) döneminde olmuş. Hatta rivayete göre Moğol hükümranlığına son verip Ming Hanedanlığını kuran Zhu Yuanzhang ay keklerine gizlediği isyan mesajı ile ayaklanmayı başlatıp Moğolları devirmiş.
Çin dışında bazı doğu ve güneydoğu Asya ülkelerinde de kutlanan bu festivalde adı geçen Chang'e'nin Çin Mitolojisinde ay tanrıçası olduğunu belirtmekte yarar var.
Günümüzde Güz Ortası Festivali ailelerin bir araya gelip vakit geçirdikleri önemli bir sosyal olay niteliğinde. Evde ya da restoranlarda uzun uzadıya yenen mükellef yemekler ya da birlikte oynanan bizdeki okeyin hısımı majang (麻将) gibi oyunlar en önemli aktivitelerden. Tabii aile ziyaretleri nedeniyle yapılan yolculuklar ve maaile toplanmalar neticesinde ortaya çıkan çöpçatanlık faaliyetleri de bunlara eklenebilir.
Güz Ortası Festivali'nin bir başka önemli öğesi de iyi şans getirdiğine inanılan lanternler.Bunların yanı sıra Güz Ortası Festivali'nin iki tane daha olmazsa olmazı var. İlki iyi şans getirdiğine inanılan lanternler. Lantern ilk bakışta basit bir dekorasyon unsuru olarak gelebilir. Ama yüzyıllardır neredeyse onlarla içselleşmiş anlamlar taşırlar. En eski geleneklerden biri olarak, lanternlere dilek yazıp onları gökyüzüne uçurmanın ay tanrıçası Chang'e'yi onurlandırdığına inanıla gelmiş. Tanrıçayı bu şekilde memnun ederek, onun tarafından iyi şans ve refahla kutsanacanakları beklentisiyle tabii…
Bugün de lanternlerin iyi şans getireceğine inanılıyor. Ne kadar yüksekteyse o kadar fazla şans…
Ancak her şey bir yana ay kekleri bir yana. Güz Ortası Festivali denince ilk akla gelen Ay Keki olur. Öyle ki festivalin diğer adı "Ay Keki Festivali'dir.
Süpermarketlerden kahve zincirlerine, metrodan billboardlara her yerde ay keki var…Ay keki yoğun bir içi (dolguyu) saran kalın ve yumuşak bir hamur kabuğundan oluşur ve şekli genellikle yuvarlaktır. Çapları 5-10 cm yükseklikleri ise 4-5 cm arasında değişir. En geleneksel türünün içinde ayı simgeleyen yumurta sarısı bulunur. Üzerlerinde genellikle Çince karakterlerden oluşan "uzun ömür (长寿)", "uyum (和谐)" gibi ifadeler bulunur.
Festival döneminde akrabalara, büyüklere, eş dosta, şirket çalışanlarına bir paket ay keki hediye etmek şarttır. Bunların bizde bayramlarda hediye götürülen çikolatalar gibi "dolaşıma" girdiği de olur. Yani kendisine hediye olarak ay keki gelenlerin bunu tekrar başkalarına hediye olarak götürmesi epeyce yaygın bir pratiktir. Hatta "satın alanlar yemez, yiyenler satın alanlar değildir (买的不吃，吃的不买)" diye yaygın bir söz bile var.
Tahmin edilebileceği gibi ay keki çok pahallıya mâl olacak nitelikte bir ürün değil. Maliyetleri iç dolgusuna göre 0,30 ila 0,8 ABD doları ile arasında değişiyormuş. Ama çok cafcaflı kutularda oldukça yüksek fiyatlara satılıyorlar. Kutuların maliyeti ortalama olarak içindeki keklerden iki kat daha fazla.
Giderek artan ay keki satışları geçen yıl 3.2 milyar ABD Doları'na (21.8 milyar RMB) ulaşmış.
Pazarın cazibesinden dolayı Starbucks, Pizza Hut gibi uluslararası gıda zincirlerden Dior, Gucci gibi üst segment moda markalarına kadar pek firma ay keki satmaya girişmiş durumda.
Öyle ki bugün bir kutusu cep telefonundan daha pahallıya satılan ay kekleri bile var.
Artık kesenize göre…
Ay keki satışları aslında Güz Ortası Festivali'nden 2 ay kadar öncesinde başlıyor. Festival tarihi yaklaştıkça her yerde daha bir görünür oluyorlar.
Ay keki pazarı o kadar cazip ki neredeyse bu pazara girmeyen marka yok.Geleneksel ay kekleri kalori bakımından hayli zengin ve oldukça tatlı. Bundan dolayı özellikle şehirli gençler tarafından pek tercih edilmiyor. Yeni nesilin hem damak tadı değişmiş, tatlıyla pek arası yok hem de kalori konusunda hassaslar. Bu nedenle son yıllarda daha "light" yeni ay keki çeşitleri ortalıkta gözükmeye başladı.
Değişik lezzetler arayanlar için de iç olarak kullanılan malzemelerde farklı meyva ve kuru yemişler deneniyor. Örneğin son yıllarda Çinde çılgınlık derecesinde tüketilen Durian meyvesi bunlardan birisi. Durianlı ay kekleri epeyce ilgi görüyor.
Çin'in kuzeyindeki Habei Eyaletinde Shijazhuang'da bir köydeki Ay Keki fabrikası.Fındık gibi Çin için alışılmadık olan kuruyemişler de iç malzemesi olarak kullanılmaya başlanmış gözüküyor.
Piyasanın önde gelen ay keki üreticilerinden biri olan Suzhou Daoxiangcun'ın başkanı Zhou Guangjun ürün kalitesinin yüksek olması nedeniyle kuruyemiş tedarikinde Türkiye'yi tercih ettiklerini açıklamıştı.[2]
Belki gerisi de gelir.
Mesela hamsili ay keki neden olmasın?
[1] Handbook of Chinese Mythology, Lihui Yang and Deming An, ABC-CLIO Inc., 2005, Santa Barbara, s.86
[2] Mooncake sales witness global growth, Global Times, 21 Eylül 2021
Cevdet Kadri Kırımlı kimdir?İzmir'de doğdu. Yurtiçinde ve yurtdışında farklı şirketlerde yöneticilik yaptı. Çin'de ve Hong Kong'da yaşadı. |
