Urumçi’de karantinadaki bir evde çıkan yangında 10 kişinin ölmesinin ardından geçen hafta Çin’de çeşitli şehirlerde kendiliğinden gelişen protesto hareketleri başlamıştı. Yönetimin uyguladığı sert Covid-19 tedbirlerinin kaldırılmasından, konuşma özgürlüğüne hatta Xi Jinping’in istifasını istemeye kadar uzanan taleplerin dillendirildiği bu protestolar birkaç gün içinde tavsadı. Bunun sebebi tabii ki halkın tepkisinin azalması değildi. 29 Kasım’da Mirgün Cabas’ın programında [1] belirtiğim gibi farklı şehirlerde kendiliğinden, aniden ve sakince başlayan gösteriler yönetimin beklemediği bir şeydi. Tabiri caizse boş bulundular. Hafta sonu da olması nedeniyle tam toparlanamadılar. 1989 yılındaki Tiananmen protestosundan [2] beri ilk kez kapsamlı bir protesto söz konusuydu.
Ama iki gün içinde ataleti üzerinden atıp harekete geçtiler.
Protestolara katılanlar hesapta tedbirli davranmışlardı. Haberleşme için denetim altındaki yerli mesajlaşma uygulamalarını değil Telegram’ı, hatta bazı “dating” uygulamalarını kullanmışlardı.
Ama ülkenin gözetim gücünü hafide almışlardı.
2021 sonu itibarıyla Çin’de kamuya açık yerlerde yaklaşık 540 milyon civarında güvenlik kamerası bulunduğu tahmin ediliyor. [3] Bu rakam tüm dünyadaki güvenlik kameralarının yarısından fazlasına tekabül ediyor.
Bir başka ifadeyle her 3.8 kişiye bir güvenlik kamerası düşmekte.
Kameraların sayısının yanı sıra bunların kullanımı ve yetenekleri de önemli. Ülkede yüz tanıma sistemleri çok yaygın olarak kullanılmakta. Apartman sitelerine, plazalara girişlerde giderek bir zorunluluk haline gelmekte.
Çin 2030 yılında yapay zeka alanında dünya lideri olma hedefinde. Bu alanda büyük yatırımlar yapıyor. [4]
Farklı kaynaklardan toplanan tüm bu verilerin gelişmiş analitik yazılımlarca değerlendirilmesi söz konusu. Örneğin yüz ifadesindeki değişimlerden kişinin suç işleme eğiliminde olduğu gibi değerlendirmeler yapmak bile mümkün olabiliyor. [5] Ya da evdeki su, elektrik kullanımları ortalamanın üzerine çıktığında şüpheli birini “misafiriniz” etme ihtimaliniz kontrol edilebiliyor.
***
Protestolara katılmış olanlara geçen pazartesi gününden itibaren güvenlik birimlerinden telefonlar gelmeye başladı. Gösterilerin olduğu sırada ne amaçla gösteri mahallinde oldukları ve orada ne yaptıkları sorulup polis merkezine davet ediliyorlardı. Ayrıca yine pazartesinden itibaren Shanghai ve Beijing’de gösterilerin yapılmış olduğu noktalarda yoğun bir polis varlığı göze çarpmaya başladı. Hatta bu noktalara yaklaşanların bazıları polisce durdurulup cep telefonları kontrol edildi.
Bu arada yaklaşan Çin Yılbaşısı gerekçe gösterilerek bazı üniversiteler erken tatil edildi. Öğrenciler kendi yaşadıkları şehirlere dönmeye başladılar.
Kısacası protestoların tekrarlanmaması için gereken önlemler en sıkı biçimde alındı.
***
Bunlar olurken 30 Kasım Çarşamba günü başından beri salgının konusundaki çalışmaların koordinasyonundan sorumlu olan Başbakan Yardımcısı (ve önceki politbüronun tek kadın üyesi) Sun Chunlan (孙春兰) birden bire Covid-19’a karşı önlemlerin optimize edileceğini dile getirdi: [6]
Omicron virüsünün patojenitesinin zayıflaması, aşılamanın yaygınlaşması, önleme ve kontrol konusundaki deneyim birikimi ile ülkemizin salgın önleme ve kontrolü yeni aşamaya gelmiş durumda ve yeni görevlerle karşı karşıya. Genel Sekreter Xi Jinping'in önemli talimatlarının ruhunu eksiksiz bir şekilde uygulayarak, Parti Merkez Komitesi ve Devlet Konseyi'nin kararlarını ve konuşlandırmalarını yerine getirerek, insanı merkeze alan bir yaklaşımla, önleme ve kontrol çalışmalarında istikrarlı ilerleme sağlamak, optimizasyona devam etmek gerekiyor.
Ardından da uygulamalarda yumuşamanın ilk sonuçları görülmeye başladı. Örneğin Guangzhou’da vaka sayıları artıyor olmasına rağmen semt bazında süren karantinalar kaldırıldı. Bunun yerine mıntıka, hatta apartman blogu bazında karantinalar uygulanmaya başlandı.
Yönetim belli ki “bıçağın kemiğe dayandığının” farkına vardı, hatasından dönme yolunda ilk adımları atmaya başladı.
Ama tabii bunu hatadan dönülmesi olarak ifade etmedi.
Çince’de eskiden beri yer etmiş bir ifadede dile getirildiği gibi “imparatorlar hatalarını asla kabul etmezler, ezelden beri böyledir" (自古君王不认错) [7]
Bakalım yeni uygulamanın ne gibi etkileri olacak.
[1] Çin Covid Batağından Çıkamıyor | Mirgün Cabas Canlı | 29 Kasım 2022 | GAİN Haber
[2] Ekonomik açılımın yanı sıra siyasi haklar alanında da “liberal” görüşleri olan ÇKP Genel Sekreteri Hu Yaoban görevinden alındıktan bir süre sonra 15 Nisan 1989’da ölmüş, onu anmak üzere Pekin’deki Tiananmen Meydanı’nda gençler, öğrenciler toplanmıştı. Daha fazla özgürlük talepleriyle genişleyen gösteriler 4 Haziran’da ordunun güç kullanımıyla sona erdirilmiş, binlerce genç hayatını kaybetmişti.
[3] Surveillance camera statistics: which cities have the most CCTV cameras?, Comparitech, 11 Temmuz 2022
[4] China plans to be a world leader in Artificial Intelligence by 2030, South China Morning Post, 1 Ekim 2018
[5] Four Takeaways From a Times Investigation Into China’s Expanding Surveillance State, The New York Times, 21 Haziran 2022
[6] 孙春兰强调 充分发挥各方专家优势 不断优化完善防控措施, , 新华, (Sun Chunlan, uzmanların avantajlarından yararlanmanın, önleme ve kontrol tedbirlerini sürekli optimize etmenin ve iyileştirmenin önemini vurguladı, Xinhua) 30 Kasım 2022
[7] 明代歌曲选, 路工, 古典文学出版社 (Ming Hanedanlığı Döneminden Seçme Şarkılar, Lu Gong, Klasik Edebiyat Basımevi) , Shanghai, 1957, s.124.