Tesla Çin’de yılbaşından hemen sonra 6 Ocak’ta Model 3 ve Model Y’nin fiyatlarını indirdi. Son 3 ay içinde yapılan bu ikinci indirimle araçlar eylül ayına göre yüzde 13 ila yüzde 24 arasında ucuzlamış oldu.
Son birkaç hafta içinde Tesla satın almış olanlar ülke genelinde bayi ve showroomlara akın edip durumu protesto ettiler. Yapılan indirim kadar farkın kendilerine yansıtılmasını talep ettiler. Tesla pek oralı olmadı. Şirketin dış ilişkilerden sorumlu genel başkan yardımcısı Tao Lin, Çin’in Twitter’ı Weibo’da yaptığı açıklamada bu tür talepleri duymaza gelip fiyat indirimlerini maliyetlerin azalmasıyla gerekçelendirdi.
Fiyat indiriminin bir diğer etkisi ise satışların artmasıydı. 9-15 Ocak haftasında Model 3 ve Model Y satışları bir önceki haftaya göre yüzde 76 arttı. Lakin geçen yılın aynı dönemiyle kıyaslandığında satışlar yüzde 14.5 daha az. Yani Tesla fiyatları geçen yıla göre önemli ölçüde düşürmüş olmasına rağmen daha az satıyor.
6 Ocak’taki fiyat indiriminin ardından son birkaç hafta içinde Tesla satın almış olanlar showroomları basıp pankart açtılar: “Tesla, tüketicilerin meşru haklarını ve çıkarlarını ihlal ederek fiyatları istediği zaman düşürür” (Soldaki resimdeki pankart). “Başına dert mi almak istiyorsun, Tesla al!” (sağdaki resim üstteki pankart), “ABD'li vicdansız Tesla, Çinli tüketicilerle oynuyor (sağdaki resim alttaki pankart)
Fiyat indirimi sayesinde kısa vadede satışların artacağı kesin ama elektrikli araç pazarındaki yoğun rekabet nedeniyle kimse Tesla’nın geçen yıla kıyasla bu yıl toplam satışlarını artırmasını beklemiyor. Öncelikle Çin elektrikli araç pazarında rekabetin en fazla olduğu ülke. Sektörde pek çok büyük oyuncu var. Öte yandan Tesla’nın fiyat indiriminin kıran kırana bir fiyat savaşı başlatacağı da kesin. Daha şimdiden Xpeng ve Huawei’in otomobil markası olan Aito fiyatlarını Tesla oranında düşürmüş durumda.
Tao Lin, Weibo hesabında yaptığı açıklamada “Tesla'nın fiyat ayarlamalarının arkasında, benzersiz ve mükemmel maliyet kontrolüne dayalı sayısız mühendislik yenilik var” deyip gerekçeye bir de vatanseverlik boyutu ekledi: “Ekonomik kalkınmayı teşvik etmek, tüketim potansiyelini harekete geçirmek yolunda ülkemizin çağrısına uyuyoruz”.
2021 yılı verilerine göre Tesla’nın dünyadaki toplam satışlarında Çin’in payı üçte bir. Şangay’da 20 bin kişinin çalıştığı Tesla fabrikası şirketin en verimli ve en karlı tesisi durumunda. Tesla’nın tüm dünyadaki toplam üretiminin yüzde 40’ı burada gerçekleştiriliyor.
Geçen ekim ayında Morgan Stanley analistleri Tesla’nın Çin pazarına bağımlılığının neredeyse onu bir Çin Teknoloji şirketi olarak sınıflandırmaya yetecek kadar yüksek olduğunu söylemişlerdi. Onların hesaplamalarına göre şirket küresel ölçekte toplam karının yarısını Çin’den elde ediyor.
Bu durum iki açıdan riskler barındırıyor. Birincisi Çin pazarındaki rekabet koşulları özellikle orta ve uzun vadede Tesla’yı olumsuz etkileyecek. Örneğin Tesla’nın kabusu BYD (Build Your Dream -Rüyanı yap).
1995’te Çinli milyarder Wang Chuanfu tarafından kurulan, ABD’li yatırımcı Warren Buffett’ın da hâlâ yüzde 14 oranında hissedar olduğu şirket elektrikli araçlarda küresel liderliği bir süre önce ele geçirmişti. 2022’de Tesla ile arayı daha da açtı. BYD’nin küresel elektrikli araçlar pazarında payı yüzde 18.4. Çin pazarında ise yüzde 30.7. BYD 2022’de satışlarını bir önceki yıla göre 3 kat artırdı, çoğu Çin’de olmak üzere 1.86 milyon elektrikli araç sattı.
China Merchants Bank International (CMBI - 招银国际)’ın değerlendirmesine bakılırsa Tesla fiyat indirimleri konusunda henüz yolun başında. CMBI’a göre şirket eskiyen modelleriyle pazarda varlığını sürdürebilmek için hem daha fazla indirim yapmak hem de satış ağını ikinci kademe şehirleri de içerecek şekilde genişletmek zorunda kalabilir.
Wedbush Securities'in teknoloji analisti Dan Ives de aynı görüşte. "Genel olarak Tesla’ya talep azalıyor. Şirketin özellikle büyüme hikâyesinin anahtarı olan Çin'de fiyatları daha da düşürmesi gerekecek" diyor ve ekliyor: "Tesla’nın Külkedisi yolculuğu sona erdi.”
Çin ekonomisindeki yavaşlama nedeniyle tüketiciler daha çok 100-200 bin RMB (yaklaşık 15-30 bin dolar) bandındaki alt segment elektrikli araçları tercih ediyor. Bu açıdan BYD avantajlı, çünkü her segmentte araç üretmekte.
Tesla showroomları yeni yıl ve indirim duyurularıyla donatıldı. Hemen girişteki panode “Tesla’dan yeni yıla özel 34.000 RMB’den başlayan peşinat ve 229.900 RMB’den başlayan fiyatlarla” yazıyor. Dikkat edileceği üzere Çin’de büyük sayılarda bizdeki gibi 3. değil 4. haneye nokta konuyor.Kısacası Tesla’nın Çin pazarındaki geleceği çok parlak gözükmüyor. Hem satış adetlerinin hem de birim araç bazında karlılığın azalması Tesla’nın küresel ölçekteki satış gelirlerini ve kârlılığını da önemli ölçüde etkiyecek.
Çin operasyonlarıyla ilgili olarak bir diğer sorun ise Musk’ın Çin ile ilişkilerinin SpaceX projesi bağlamında ABD Kongresinde rahatsızlık yaratmaya başlaması. Geçen yıl, Temsilciler Meclisi İstihbarat Komitesi'nin üyesi olan Cumhuriyetçi Parti’den Chris Stewart "Elon Musk ve SpaceX hayranıyım, ancak Çin ile karmaşık finansal ilişkileri varsa bundan herkes endişelenir" demişti. Ardından da Tesla ile SpaceX arasındaki ilişkilerin belirsizliğinin Çin’in bu uydu projesine dolaylı ya da doğrudan erişimine yol açıp açmadığının araştırılması için gizli bir oturum talep etmişti. [1]
Hemen hiçbir konuda anlaşamayan Cumhuriyetçilerle Demokratların üzerinde anlaştıkları ender konulardan olan Çin karşıtı politikalar bağlamında konunun yakın gelecekte daha da ısıtılması şaşırtıcı olmayacak.
Hisseleri Nasdaq’ta işlem gören Tesla’nın piyasa değeri 2022’nin hemen başında yaklaşık 1 trilyon 62 milyar dolardı. 24 Ocak 2023 itibarıyla ise sadece 454 milyar dolar. Yaklaşık bir sene içinde değer kaybı yüzde 57.
Bu gerilemeye yol açan en önemli etken Tesla ile ilgili algının farklılaşması. Otomobillerin tamamen elektrikli olacağı bir dünyada Tesla’nın pazarı domine eden marka konumuna yerleşeceği yolundaki algı, geleneksel otomobil üreticilerinin elektrikli otomobillerde gösterdikleri hızlı gelişmelerle rekabette ağırlıklarını koymaları ve BYD’nin sektörde liderliği ele geçirmesiyle büyük ölçüde kırıldı. Teknoloji şirketi kategorisinde fiyatlanırken artık yavaş yavaş otomobil üreticileri kategorisinde değerlendirilmeye doğru gidiyor.
Öte yandan borçluluğunu azaltan şirket kar marjı açısından da sektörün en iyilerinden biri. Örneğin geçen yılın ilk 9 ayında General Motors’dan daha yüksek bir kar (8.9 milyar dolar) elde etti.
Belki de bu yüzden piyasa değeri örneğin Toyota’nın neredeyse iki katı.
Ancak Çin pazarındaki gelişmeler ve geleneksel otomobil üreticilerin elektrikli otomobiller pazarındaki artan rekabeti nedeniyle Tesla’nın mevcut karlılığını daha ne kadar sürdürebileceği sorgulanıyor.
Sadece bu kadarla kalsa iyi. Özellikle Twitter’ın satın alınması sürecindeki ve şirketin yönetimindeki tavrı nedeniyle Elon Musk’ın Tesla CEO'luğu konusundaki yeterliliği de daha çok sorgulanmaya başlandı.
Bu konuda en sert eleştirileri dile getirenlerden bir de Nobel ödüllü ekonomist Paul Krugman. “Musk'ın davranışlarına ilişkin gördüklerimize bakılırsa, bırakın büyük bir şirketi yönetmeyi, kedimi beslemesi konusunda bile ona güvenmezdim” diye başladığı yazısında [2] Tesla’nın sürdürülebilir bir hikâyesi olmadığının altını çiziyor:
“Apple ve Microsoft'un egemenliğinin kalıcılığını az çok anlıyoruz. Liderliği ne kadar parlak olursa olsun Tesla'nın benzer bir şeyi başarabileceğini görmek zor. Hem Apple hem de Microsoft, güçlü ağ dışsallıklarından [3] yararlanır - kabaca ifade etmek gerekirse çünkü herkes onların ürünlerini kullandığı için herkes onların ürünlerini kullanır.”
Elektrikli araç üretimi işinde bir ağ dışsallığı görmediğini söyleyen Krugman şöyle devam ediyor:
“Bu da bizi Tesla'nın neden bu kadar değerli olduğu sorusuna getiriyor. Cevap olarak söyleyebileceğim en iyi şey, yatırımcıların parlak ve cool bir yenilikçi hakkındaki hikâyeye, bu adamın göründüğü gibi biri olsa bile nasıl uzun ömürlü bir para makinesi oluşturabildiğine dair iyi bir kanıt bulunmamasına rağmen tutulmalarıdır.”
Tesla’nın bugünkü piyasa değerinin gerçekçi olmadığını ısrarla vurgulayan Krugman yazısını “Sonunda ne olacağını göreceğiz. Ama kedim konusunda Elon Musk'a güvenmeyeceğim kesin” diye bitiriyor.
Tesla hisse fiyatı 2021 Kasım'ında zirve yapmış neredeyse 410 dolara ulaşmıştı. Bu yılın hemen başında ise 108.10 dolardan işlem görüyordu. On dört ayda gerçekleşen bu dramatik değer kaybının en büyük “mağdur”u kuşkusuz Elon Musk’tı.
Guinness 6 Ocak’ta Musk’ın Kasım 2021'den bu yana kaybının yaklaşık 182 milyar dolara ulaştığını, kişisel servet kaybında Masayoshi Son’un 2000 yılındaki 58.6 milyar dolarlık rekorunu kırdığını açıkladı.[4]
***
Musk geçenlerde attığı bir tweet’te “Mezarımı yeterince derin kazarsam, belki Dünya'nın diğer tarafından çıkar” demişti.
Mezarını kazmaya Çin’den başlamış olmasın?
Musk’ın Tweet’i: “Mezarımı yeterince derin kazarsam, belki Dünya'nın diğer tarafından çıkar”.[1] Elon Musk’s Business Ties to China Create Unease in Washington, The Wall Street Journal, 20 Mart 2022
[2] Did the Tesla Story Ever Make Sense?, The New York Times, 27 Aralık 2022
[3] Ağ dışsallığı (network externalities) ya da ağ etkisi. Ürün veya hizmeti kullananların sayısı artıkça söz konusun ürün veya hizmetin değerinin artığı durumu tanımlamak amacıyla kullanılan kavram. Bkz:https://personal.utdallas.edu/~liebowit/palgrave/network.html
[4] Elon Musk suffers worst loss of fortune in history amid “market madness”, Guinness World Records, 6 Ocak 2023
Cevdet Kadri Kırımlı kimdir?İzmir'de doğdu. Yurt içinde ve yurt dışında farklı şirketlerde yöneticilik yaptı. Çin'de ve Hong Kong'da yaşadı. |
