Çin'de 1961'den beri ilk kez nüfus azaldı. O zaman nüfusun azalmasının sebebi "Büyük Atılım"ın [1] yol açtığı kıtlıktı. 60 yıl önce açlıktan azalan nüfusun bugün tokluktan azaldığını söylemek pek de yanlış olmaz.
Refah seviyesinin artması hayat tarzının ve beklentilerin değişmesini de beraberinde getirdi. Ama kısaca hatırlamak gerekirse sorunun kaynağı 1980'den itibaren sert bir şekilde uygulanan tek çocuk (孩政策) politikasıdır. Fazla nüfusu ekonomik kalkınmanın önünde engel olarak gören ve geçmişte yaşanan kıtlıkların tekrarlanmasından endişe eden yönetimin başlattığı bu program 2015'e kadar sürmüş, 25 yılda kısırlaştırma ve kürtaj yöntemleriyle 400 milyondan fazla bebeğin doğumu engellenmişti.
2015'te bu uygulamadan vazgeçilmiş, önce 2 daha sonra da 3 çocuğa izin verilmişti. Ama görünen o ki geç kalınmıştı.
Nüfusun azalışının 2025'te başlayacağı öngörülüyordu.[2] Ancak Covid-19'a karşı tedbirlerin aniden gevşetilmesiyle ölümlerin Kültür Devrim'inden bu yana en yüksek seviyeye ulaşması ve geçen yılki ekonomik durgunluğun çocuk sahibi olmayı caydırıcı etki yapması sonucu 2022'de nüfus 850 bin kişi azalarak 1.411.800'e geriledi. [3]
Geçen yıl doğan bebek sayısı bir önceki yıla neredeyse yüzde10 azalarak 9.56 milyon olarak gerçekleşti. 2021'de 7.52 olan bin kişi başına doğum oranı ise 2022'de 6.77'ye düştü.
Toplam doğurganlık hızı (bir kadının yaşamı boyunca dünyaya getirdiği çocuk sayısı) da 2021'de ise 1.15'e geriledi. (Shanghai, Pekin gibi büyük şehirlerde 0.7'e kadar inmiş durumda).
Bir fikir vermesi açısından ABD'de bu oran 1.6. Yaşlanan Japonya'da bile 1.3.
Shanghai Sosyal Bilimler Akademisi toplam doğurganlık hızının 1.1 seviyelerinde kalması durumunda 2100 yılında nüfusun 587 milyona gerileyeceğini öngörüyor.
Nüfusun artışının yavaşlamasının yanı sıra hızla yaşlanan bir nüfus söz konusu. 2021'de 200.6 milyon olan 65 yaşın üzerindekilerin sayısı 2022'de 209.8 milyona yükseldi, ki toplam nüfusun yüzde 14.9'una tekabül ediyor. Bu oranın 2050'de yüzde 25'i aşması bekleniyor.
Bunun haliyle ciddi etkileri olacak:
Shanghai Sosyal Bilimler Akademisi'nin projeksiyonlarına göre Çin'in nüfusunun 2100'de 600 milyonun altına gerilemesi söz konusuÖncelikle büyümenin dinamosu işlevini gören işgücü daralacak, BM tahminlerine göre 2050 yılında çalışma çağındaki nüfus bugünküne göre 220 milyon azalacak.
Öte yandan yaşlı nüfusun ekonomi üzerindeki yük artacak. Şu anda toplam GSYİH'nın yüzde 4'ü oranında olan yaşlı ve emeklilerin yükünün 2100'de yüzde 20'lere ulaşması söz konusu. [4]
Kısacası daha az üreten ve daha az tüketen bir topluma olma yolunda Çin.
Doğumlar neden azaldı?Tabii sorunun kaynağında evlilikler var. 2003 yılından beri evlilik sayıları azalıyor. 2021'de sadece 7 milyon 636 bin çift evlendi.
Evliliklerin azalmasın yol açan birkaç faktör var. Birincisi kadın erkek sayıları arasındaki eşitsizlik. [5] Erkeklerin sayısı kadınlardan yaklaşık 35 milyon fazla.
İkincisi özellikle çalışan ve iyi eğitimli kadınların geleneksel anlamdaki evlilik konusunda çok istekli olmamaları. Üçüncüsü de ekonomik koşulların evlilikleri zorlaştırması.
Tabii iş evlilikle de bitmiyor. Evlenen çiftlerin çocuk sahibi olmalarının önünde de epeyce engel var. Evlilik yapanlar genellikle ailelerinin tek çocukları. Dolayısıyla anne babalarına bakma yükümlülükleri var (bu Çin'de aynı zamanda yasal bir yükümlülük).
Rekabet ortamının arttığı ülkede özellikle eğitim harcamaları nedeniyle çocuk yetiştirmek oldukça masraflı hale gelmiş durumda.
Evli çiftlerin önemli bir bölümü karı koca çalışmak durumunda. Doğum kadınların kariyerini hayli olumsuz etkiliyor.
Bütün bunların sonucu olarak aileler tek çocuktan fazlasına çok istekli değil.
Yerel yönetimler doğumları teşvik etmek için annelere daha uzun doğum izni hatta ayni ya da nakdi yardım içeren paketler hazırlıyorlar.
Örneğin güneyde Hong Kong'la sınırdaş Çin'in elektronik sanayinin merkezi sayılan Shenzhen daha geçen hafta böyle bir paket açıkladı. Shenzhen aslında ülkenin en kalabalık şehirlerinden biri. Nüfusu 19.6 milyon. Ancak kentteki doğum oranı, 2017''den beri sürekli azalmakta. Yeni doğan bebek sayısı 2021'de 4 yıl öncesine göre yüzde 25,3 geriledi.
Geçen pazartesi açıklanan paket 3 çocuklu ailelere 37.500 RMB'ye (yaklaşık 5,500 dolar) kadar nakdi ödeme öngörüyor. İkinci ve üçüncü çocukların doğumunda 10.000 RMB peşin ödemenin yanı sıra çocuklar üç yaşına gelene kadar senelik nakdi ödemeler yapılması söz konusu.
Doğrusu bu teşviklerin nüfus problemine merhem olması pek mümkün değil. Sorun daha derin Çin'in Avrupa seviyesinde doğum hızına ulaşması için bile GSYİH'nın yüzde 5'i oranında harcama yapması gerekiyor.
Yavaşlayan bir ekonomide bunun gerçekleştirilmesi kolay değil. Geçen yılki büyüme sadece yüzde3 olarak gerçekleşti. Önümüzdeki yıl için yüzde5 hedefleniyor. Yani son 20 yıldaki yüksek büyüme oranları söz konusu olmayacak.
Öte yandan Çin'de kişi başına düşen milli gelirin hâlâ ABD'dekinin beşte biri düzeyinde olduğunu da unutmamak gerekiyor.
ABD ve Avrupa'nın aksine hiçbir şekilde dış göç kabul etmeyen Çin'in demografi sorunu giderek daha da derinleşecek.
Şu notla bitirelim: Tarih boyunca süper güç olan ülkeler aynı zamanda nüfusu artan ülkelerdi.
[1] Büyük Atılım dönemi (大跃进) 1958-61. Hem sanayi hem de tarım üretimini aynı anda hızlı bir şekilde artırma amacıyla başlatılan bu proje yapılan hatalar neticesinde milyonlarca insanın açlıktan ölmesine yol açmıştı. Daha ayrıntılı bilgi için: Çin Mucizesinin Sonu mu?, Cevdet Kadri Kırımlı, s.42, İletişim Yayınları, 2023
[2] https://t24.com.tr/yazarlar/cevdet-kadri-kirimli/cin-de-evlilikler-ve-dogumlar-azalinca-komunist-parti-copcatanliga-da-basladi,37003
[3] 王萍萍：人口总量略有下降 城镇化水平继续提高, 国家统计局, (Wang Pingping: Toplam nüfus biraz azaldı ve şehirleşme seviyesi artmaya devam ediyor, Ulusal İstatistik Bürosu), http://www.stats.gov.cn/tjsj/sjjd/202301/t20230118_1892192.html
[4] Could China's population start falling?, BBC, 6 Haziran 2022
[5] https://t24.com.tr/yazarlar/cevdet-kadri-kirimli/cin-bilmecesi-35-milyon-erkek-fazlaligi-varken-7-milyon-evde-kalmis-kiz-nasil-olabiliyor,36831
Cevdet Kadri Kırımlı kimdir?İzmir'de doğdu. Yurt içinde ve yurt dışında farklı şirketlerde yöneticilik yaptı. Çin'de ve Hong Kong'da yaşadı. |
