19. yüzyılın ikinci yarısında gelişen, sanat ve zanaat ayırımını ortadan kaldırıp endüstrileşme karşısında el emeğinin önemine dayanan, el emeği üretimin yeniden değerlenerek özel bir yere oturtulması için gösterilen çabaya saygı duyan ve savunan bir bakış açısı olarak gelişen sanat akımı Arts & Crafts.
İlk amacı çağ dışı kalmış olan bir ayırımı yıkmaya çalışmak ve bunu Orta Çağ bakış açısında kalmış ve yerleşmiş durumdan çıkartmak üzere düşünülmüştür.
Bir yandan ilerici bir işlevi olmuş, diğer yandan da yıkılmakta olan bir anlayışın savunmasını yapmak durumunda kalınmıştır.
Günün en geçerli sanat anlayışı olan ''eklektisizm''e karşı durarak, özgün bir sanat anlayışı içinde olması, Arts & Crafts'ı bugün modern sanatın ilk aşaması olarak da saymaya olanak vermekte.
El emeği ve özgün yaratı dediğimiz yaratmayı yüceltme ileride Art Nouveau akımını da büyük ölçüde etkileyecek bir akımdı. Sanatsal yaratıda özgürlük ve toplumsal sorumluluk kavramlarını, endüstri çağında ilk ortaya atan ve bu alanı açan yine Arts & Crafts'tır.
Bu niteliği ile, Bauhaus'u ve Werkbund'u ciddi oranda etkilemiş, ve bu akımın temellerinin formüllerini oturtan J. Ruskin ve W. Morris olmuştur.
Ruskin, özellikle endüstriye ve onun getirdiği bireyselliğe yıkıcı düzene karşı çıkması ile, Orta Çağ'a dönüşü savunması ile etkili olacak ve ve tasarım ile sanatsal üretime katılıp ürünler vermiştir.
Arts & Crafts mimarlıktan duvar kağıdına, mobilyadan kitap tasarımına, takı tasarımından sanat objesine kadar uzanan her alanda örnekler vermiş ve disiplinleri birleştiren bir alan açmıştır.
Tüm üretimin gerisinde ise, düşünsel bir ortak temel vardır. Her şey orada başlar, ama ortak bir biçim dili yoktur. Mimarlıkta halk mimarlığını tarihte ilk kez gündeme getiren Arts & Crafts, yapılarında halk mimarlığına dönük bir yalınlık ve üretim biçimini deneyerek iz bırakır. Bu alandaki en ünlü örnek, W. Morris ve P. Webb'in tasarladıkları Red House'tur.
Duvar kağıdı, grafik, tekstil, takı tasarımı gibi birçok alanda daha çok üsluplaştırılmış bitkisel ögeler kullanan bir anlayış geliştirmiştir.
"Tasarım, aklın ve mantığın ötesinde bir iştir!" deseler de, seri imalata dayalı üretim pratikleri ile sıradanlaşırken, zanaatın kendisini yeniden üretebilmesi için tasarım etkin bir gereksinim olarak durur.
Zanaat var oluş biçimi ile tasarımın özgün örneklerinin var olabilmesini sağlayan mistik bir süreçtir. Zanaat ile sanat arasındaki hiyerarşik ilişkiyi cesurca ortadan kaldıran Bauhaus tekstil atölye sanatçıları, dokuma tezgahı ile insan temasının yani o mistik sürecin endüstriyelleşme ile yok olduğuna dikkat çektiklerinde henüz 20. yüzyılın başıydı. Giderek birbiri ile iç içe giren sanatsal alanlar, okulların güzel sanatlar bölümlerindeki tekstil ve grafik iç içeliği ile güzelleşti.
Grafikten mezun olup tekstil yapan veya seramik bölümünden mezun olmuş yetenekler takı tasarımına yönelirken birçok alan iç içe ve sanatsal disiplinlerin birlikteliğinden doğan özel işler çıktı.
Cam bölümlerinin açılması , heykel ile birlikteliği, metal işlerle toprak işlerin birleşmesi gibi birçok teknik işin içine girerek Arts & Crafts akımını doğrulamadı mı.
Burada en önemli kriter, ürün dili. Ürün nedir, doğru ürün nedir, sanat ve tasarımın başladığı yere zanaat nasıl dokunur, veya bir zanaatkar tasarımı nasıl okur? Tasarımın dönüştürücü gücü nasıl kullanılır?
Esmer Erdem Esmer Erdem, sanat tarihçi bir anne ile ressam bir babanın kızı olarak Ankara'da doğdu. Sanatsal projeler ve sanatsal üretim alanında yoğunlaştı. Hayatında iz bırakan en önemli dönemi, “Urart Okulu” denilebilecek sistem ve Mehmet Kabaş'a borçlu olduğunu vurgular. Müze replikaları ve özel tasarım ürünlerle markaların üretiminde çalıştı, uzun süre DÖSİMM (Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü) için heykel, takı ve sanatsal obje üretti; dünya turizm fuarlarında 300 parçalık Eski Hitit'den günümüze kadar gelen Anadolu Uygarlıkları Replika Koleksiyonu'nu sergiledi. Armaggan mağazalarının kuruluş, markalaşma ve konsept sürecinin belirlenmesinde yer aldı, "luxury handcraft" akımının Türkiye'de başlatılmasının öncülerinden oldu. Tüm atölye ve tasarım-üretim ekibinin oluşumu, Hereke tezgâhlarında Osmanlı kumaşları dokumasına kadar giden kültürel süreci kurdu. Gaziantep Tasarım Mağazası ile ‘kutnu kumaş'ın kullanım alanlarını genişleterek dünyaya tanıtılmasında rol üstlendi. Edirne Tasarım, Zeugma Müzesi koleksiyonu, Cumhurbaşkanlığı özel hediyeleri, Ankara CSO tasarım mağazası, Atatürk Kültür Merkezi tasarım mağazası ile birçok kurum ve kuruluşta statü hediyeleri üretimi gibi iş ve sanat projelerinde yer aldı. Esmer Erdem Sanat Tasarım Üretim Şirketini kurdu, çalışmalarına İstanbul ve Bodrum'da sürdürüyor. |
