2017 yılında kurulan İfade Özgürlüğü Derneği (“İFÖD”) "Fahrenheit 5651 - Sansürün Yıkıcı Etkisi" başlığını taşıyan 2020 EngelliWeb raporunu yayımladı. Raporu Prof. Dr. Yaman Akdeniz ve uzman araştırmacı Ozan Güven hazırladılar.
EngelliWeb 2008 yılında bir sivil toplum girişimi olarak çalışmalarına başladı. EngelliWeb, 2017 yılına kadar da bu girişim kapsamında tespit edilen Türkiye’den erişimi engellenmiş web siteleri ve bu web sitelerini engelleyen mahkeme kararları ile idari kararlarla ilgili bilgi ve istatistikleri kamuoyu ile paylaştı. İfade Özgürlüğü Derneği’nin kurulması ile EngelliWeb çalışmalarına dernek bünyesinde devam etti ve bu çalışmalar kapsamında da Türkiye’de devam eden İnternet sansürleri ile ilgili olarak 2018 EngelliWeb Raporu Haziran 2019’da, 2019 EngelliWeb raporu ise Temmuz 2020’de yayımladı.
2018 ve 2019 EngelliWeb raporlarının devamı niteliğindeki 2020 EngelliWeb raporunun başlığı Ray Bradbury’nin meşhur Fahrenheit 451 isimli 1951 yılında yayınlanan ve kitapların yakıldığı, baskıcı, otoriter ve distopik bir toplumun anlatıldığı bilim kurgu romanına atfen Fahrenheit 5651: Sansürün Yakıcı Etkisi olarak adlandırıldı.
Raporun içeriği ilginç. Bizim de sorularımız var. 2020'de sayının düşmesinin nedenleri ya da en çok haber silenlerin hangi gazeteler olduğu ve nedenleri gibi. Bunları Prof. Dr. Yaman Akdeniz'e ayrıca soracağız. Şimdi rapora göz atalım;
2020 sonu itibariyle, Türkiye'de engellenen web sitesi sayısı 467.011
İfade Özgürlüğü Derneği’nin 2019 EngelliWeb raporunda 2018 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de toplam 347.445 alan adı erişime engellendiği, 2019 sonu itibarı ile ise bu rakamın 408 bin 494’a ulaştığının tespit edildiği belirtilmişti. 2020 yılı içinde EngelliWeb çalışması kapsamında tespit edilebildiği kadarıyla Türkiye’de toplam 58 bin 809 alan adı daha erişime engellendiği görülmüş. Böylece sayı 467 bin 11'e ulaşmış.
Aşağıda grafikte görülebileceği üzere, en çok site engellenen yıllar 2017-2018 olmuş. 2020'de sayının 58 bin 809'a düşmesine karşın, İFÖD bu rakamın 2007-2020 ortalamasının üstünde kaldığına yani giderek daha fazla site engellendiğine işaret ediyor.
İFÖD, engellenen web siteleri dışında, 2020 yılı sonu itibarı ile 150 bin URL adresine, 7 bin 500 Twitter hesabına, 50 bin tweete, 12 bin YouTube videosuna, 8.000 Facebook içeriğine ve 6.800 Instagram içeriğine de 5651 sayılı Kanun ve diğer hükümlere istinaden erişime engellendiğini de tespit etmiş.
Önüne gelen engelleme verebiliyor
Diğer ilginç bir bulgu ise, 5651 sayılı kanunun ilk çıkarıldığı yıllarda sadece mahkeme ve res'en de BTK tarafından engelleme kararı verilmesi söz konusuyken, günümüzde mahkemeler ve BTK hariç, Cumhurbaşkanlığı ve bakanlıklar, valilikler, Diyanet İşleri Başkanlığı ve çeşitli kurumlar tarafından engelleme yapılabildiği anlaşılıyor. Aşağıda bu kurumların bazılarını ve verdikleri engelleme sayısını görüyorsunuz.
Bahsedilen idari kurumların erişimin engellenmesi ile ilgili yetkilendirmesi çeşitli kanun, yönetmelik ve düzenlemelerle yapılmış. Raporda detayları bulunuyor. burayı tıklayarak, rapora ulaşabilirsiniz.
BTK, mahkemelerin verdiğinin 10 katından fazla engelleme yapıyor
Kanunun ilk çıktığı 2007 yılından sonra pek çok toplantıda tartışmıştık. O zaman esas yetki mahkemelerdeydi. BTK ise ancak zarar görülecek (çocuk pornosu gibi) konularda karar verecekti. Kanunun ilk çıkışı buydu. Günümüzde geldiğimiz nokta ise çok farklı. Aşağıda 2017-2020 arasında mahkemelerin verdiği engellemelerle, BTK'nın verdiği engellemeler karşılaştırılıyor. Buradan gördüğümüz şu, bu aralıkta mahkemelerin verdiği 1 karara karşı BTK 12 kat fazla engelleme kararı vermiş.
Raporun ilginç bir bölümü de, gelen kararları uygulamaya sayıları. Bunu da aşağıda görebilirsiniz.
Raporun ilginç bir bölümü de sosyal medya işlemleri ile ilgili. Aşağıda 2018-2020 döneminde sorgulanan ve yasal işlem gören sosyal medya hesaplarının sayısını görüyorsunuz.
Raporun içinde sosyal medya firmalarına giden talepler ve şeffaflık raporları karşılaştırmaları da var. Bunları da yukarıda verdiğimiz linklerden görebilirsiniz.
Bu çalışmanın metodolojisi şöyle; her ay yaklaşık 207 milyon alan adı taranıyor. Haftalık 90 farklı haber sitesini içeren 11 milyon güncel haber, arşiv kategorisinde ise yaklaşık 33 milyon haber aylık bazda tanırken Wikipedia, Youtube, Twitter, Facebook ve Türkiye’deki haber sitelerinin bir kısmını içeren 175 farklı alan adının erişime engellenip engellenmediğinin gerçek zamanlı izleniyor. YouTube ve Twitter Uygulama Programlama Arayüzü (Application Programming Interface – API) kullanılarak Türkiye’de erişime engellenmiş video, hesap ve içeriklerin tespit edilirken Lumen veri tabanının Uygulama Programlama Arayüzü ve araştırmacılar için geliştirdikleri araçlar kullanılarak veri tabanında yer alan erişim engelleme kararlarının tespiti ve analizi, bazı haber sitelerinden gönderilen erişimin engellenmesi kararlarının analizini kapsadığı kaydediliyor.
