Jacques Brel (8 Nisan 1929 - 9 Ekim 1978): Fransızca şarkılarıyla bilinen Flaman kökenli, Belçikalı söz yazarı, şarkıcı ve müzisyen. Duygularını ifade etmekteki yetkinliği ve etkileyiciliği onun bir şair olarak da anılmasını sağladı.
Bob Dylan ve Leonard Cohen'in sözlerin şiirselliği ve anlam gücü taşımasının öncüsü olduğuna dair yaygın ve güçlü kanaatin düzeltilmesi gerekiyor.
Çünkü bu akımın gerçek öncüsü, akımı başlatan Jacques Brel'dir. Müzikal anlamda da bu ünlü iki ismin ağabeyi konumundadır.
Jacques Brel, şarkıları için yıkıcı materyallerden yararlanan ilk büyük edebi söz yazarlarından biriydi. Fuhuş, alkolizm, ölüm, uyuşturucu kullanımı ve burjuvazi, Brel'in popüler kültürün iştigal mevzuları arasına entegre etmeyi başardığı tabu konulardan sadece birkaçıydı.
Sinemada aktör ve yönetmenlik de yapan Brel, tiyatroda oyuncu olarak da çalışmıştır.
1978 senesinde henüz 49 yaşında iken akciğer kanserinden ölmüş, Marquesas Adaları'nda Calvary mezarlığına gömülmüştür. Zamansız bir ölümdü ve müzik sanatı bir büyük değeri erken ve daha yapabileceği çok parlak şey varken kaybetmiş oldu.
Birkaç metre ötesinde ünlü ressam Paul Gauguin yatmaktadır.
Şarkıcı ve söz yazarı Jacques Brel, Amerikan / İngiliz pop müziği ortaya çıkmadan ve günümüzün söz yazarlarını önemli ölçüde etkilemeden önce öne çıkmıştı.1960'lardan bu yana, isim ve ün yapmış pop şarkıcılarının çoğu Brel'e hayranlıklarını gösterdiler ve çevrilen şarkılarını seslendirerek ona saygılarını sundular.
Parçalarının İngilizce çevirileri de birçok şarkıcı ve grup tarafından seslendirildi, bazıları şunlardır:
Joan Baez, Judy Collins, Julio İglesias, Tom Jones, Alex Harvey, Jack Lukeman, Marc Almond, Neil Diamond, The Paper Chase, Tom Robinson, Frank Sinatra, Dusty Springfield, The Dresden Dolls, Scot Walker, David Bowie, Cyndi Lauper, John Denver, Nana Mouskouri, Olivia Newton John, Iggy Pop.
Marlene Dietrich "Ne Me Quitte Pas"'yı Almanca'da Bitte geh nicht fort adıyla seslendirdi. Amerikalı Nina Simone da şarkıyı Fransızca söyledi. Terry Jacks aynı şarkıyı If you go away adıyla okudu ve dünyaca üne kavuştu, tabii servete de… Shirley Bassey'da bu İngilizce versiyonunu söyledi, çok büyük ilgi gördü.
Bu listeyi ilk kez okuyan bir müziksever Brel'in tevazusu ve büyüklüğü hakkında bir fikir edinmiş olur.
Fransa'ya ait bir kültürel – müzikal form olan Şanson'u İngilizce konuşulan ülkelere de başka dillere ve kültürlere de ulaştıran ve sevdiren sanatçıların başında gelir Jacques Brel.
Edith Piaf elbette büyük ve uluslararası bir sanatçı olarak Fransız kültürünün bu özgül müziğinin tanınmasında önemli katkı yapmıştı, ama kıta avrupasıyla sınırlı kaldı. Brel; Afrika, Uzak Doğu, Orta Doğu, Amerika, Kanada ve kıtanın güney konisine ulaşmış, kendisini de, Şanson'u da sevdirmiş, dinletebilmiş bir anıt isimdir.
Türkiye'de de Şanson, Brel'le bellendi ve sevildi, diyebiliriz. Aznavour da, Georges Moustaki de, Juliette Greco da, Gilbert Becaud da, Yves Montand da zikredilmeli tabii ki; ama bir önceki yazımda vurguladım, Ferre ve Brel derin Chanson'un dip dalgası yaratabilmiş iki aykırı şairi ve şarkıcısıdır. Asla poplaşmadılar, popüler olmak uğruna sanatlarından ödün vermediler. Sanatlarıyla zihinlerde çakan şimşek olmayı tercih ettiler. Anti-starlığın gereği, birçok kazanımdan vazgeçme namus ve erdemini gösterdiler. Bunları sanatlarının zirvesine çıkarak ve orada kalarak yapabildiler. Böylelikle eğilip bükülmeden de en yükseğe çıkılabileceğini, milyonların gönlünün fethedilebileceğini gösterdiler.
1950'lilerde bunlar Fransa'da yaşanırken dünyada ABD ve İngiltere kaynaklı -blues'un evrim geçirmiş modern türevi olan- rock'n roll kasırgası esmekteydi. Ferre ve Brel'le aynı alanlarda değillerse de en azından ortak profil özelliklerine sahip ve yaş kategorisi olarak da benzer dinleyici kitlesine hitap eden Elvis Presley, Tom Jones, Frak Sinatra, Dean Martin ile de ister istemez rakip durumundaydılar. Popülariteleri ile başı çeken bu isimler medyanın ve listelerin gözdesi konumundaydılar. Havalı, karizmatik, ultra şöhretleri ile dünyayı etkileyen bu şarkıcılar ortalığı sarsarken Ferre ve Brel gösterişsiz, kendi halinde, sansasyondan uzak, dünya ve insanlık sorunlarıyla alakadar olma diğerkamlığıyla donanmış ama saman alevi olmayan, insanı düşüncelere sevk eden sarsıcı anlamlı şarkı sözleriyle ve müzikleriyle kitlelerin sevgi halesine aldıkları kalıcı büyük isimler olmayı başardılar.
"Elmas ne kadar derindeyse definecinin şevki o kadar artarmış", sözü boşuna söylenmemiş. Derinlerdekilerle daha çok ilgilenenlerin buldukları Ferre ve Brel'de popüler olmayan daha başka bir müzikal doku keşfedidi. İsyan, melankoli, saf aşk, iç sıkıntısı, hayata tutunma arzusu, müşfik dostluklar o dokuyu oluşturan etmenlerdi.
Jacgues Brel sevgi, aşk ve şefkat arayan, bu arayışını sanatında en mükemmel biçimde işlemiş bir şair-şarkıcıdır. İçtenliği, samimiyeti sahicidir. Voltaire, "İnsan zeka karşısında eğilir ama şefkat karşısında diz çöker "demiştir. Brel, diz çökmüştür o şefkat arzusu önünde. Ama kısa sürede bu yalnız adamın ruh kardeşlerinin sayısının diller, dinler, kültürler, coğrafyalar farklı olsa da milyonları bulduğu anlaşılmıştır. Epik şahaseri "Ne me quitte pas" (beni terk etme) sihirli bir iksir gibi, yalnız kalpler kardeşliğinin ortak hissiyat /ruh enternasyonalini sınırları aşarak tesis etmiş, "yalnız değilsin bak ben de kardeşinim ve yanındayım", hissini yaşatmıştır.
Evet! Yalnızların enternasyonalizmidir Brel'in her şarkısında ördüğü. 80'lerde o enternasyonal dağılmış, o hissi yaşama arzusu her zamankinden daha fazla kendini hissettirmiş ancak o arzunun tutunmayı sağlayamadığı, acı bir deneyim olarak yaşanmıştır. Örülen enternasyonal duvarın yıkılması acı ve hüzünle seyredilirken enkazın altında kalan milyonlarca yalnız ruh yeni ve artık kardeşlik dayanışmasının urubunun bile görülemeyeceği uzun çok uzun zamanları kendi ücrasında tekil bireyler halinde yaşamak zorunda kalmıştır. Brel, işte o bitmek bilmeyen meşum zamanlarda da sanatıyla şefkat ve sevgi arayan tutunamayanlara iksir olmuştur, çoktan girdiği toprağın altında olduğu halde.
Başka alemlere göçen Brel artık yoktur. Ne me quitte pas ise varolmayan zamanlara ait bir mantra olarak mazide kalmıştır. Ama hâlâ parıltısından bir şey kaybetmemiştir.
Beni terk etme (Ne Me Quitte Pas) Unutmak gerekir Her şey unutulabilir Şimdiden kaçan Zamanı unutmak Yanlış anlaşılmaların zamanını Ve kaybedilen zamanı Nasıl olduğunu bilmeden O saatleri unutmak Kimi zaman öldüren Neden diyerek Kalbin mutluluğu Beni terk etme Ben sana sunarım Yağmur incileri Ülkelerden gelen Yağmurun hiç yağmadığı Toprağı kazarım Ölene kadar Vücudunu donatmak için Altınla ve ışıkla Bir ülke yaratırım Aşkın kural olduğu Aşkın kral olduğu Senin de kraliçe Beni terk etme Beni terk etme Sana uydururum Anlamsız kelimeler Senin anlayacağın Sana bahsederim O aşıklardan İki defa gören Kalplerinin birleştiğini Sana anlatırım O kralın hikâyesini Olmuş olan Sana rastlamadığından Beni terk etme Görmedik mi çoğu zaman Yeniden alevlendiğini atesinin Eski volkan dediklerinin Çok yaşlı zannedilen Bilmez misin Yanmış topraklar Daha iyi ekin verir Muhteşem bir Nisan'dan Ve gece geldiğinde Bir göğün yanması için Kırmızı ve siyah Evlenmezler mi Beni terk etme Beni terk etme Daha fazla ağlayacağım Daha fazla konusacağım Oraya saklanacağım Sana bakmak için Dans ederken ve gülümserken Ve seni dinlemek için Şarkı söylerken ve sonra gülerken Bırak olayım Gölgenin gölgesi Elinin gölgesi Köpeğinin gölgesi Ama... Beni terk etme |
Her canlının hayata veda anı vardır. Evrende sanki hiç olunmamış gibi kaybolup gitme muamması gelir çatar. Brel patetik Ölüm şarkısıyla hayatın bitişi gerçekliğinin ve bundan ürperen bireyin üzerinde yoğunlaşır. İstisnasız yaşayan tüm canlıların tadacağı son nefesini verme vakıasına başka bir optikten bakar.
Ölüm (La Morte) Ölüm beni bekliyor;Tıpkı bir yaşlı kız gibi;Tırpanla randevusu olan...Uçup giden zamanı bir araya getirmek en iyisi...Ölüm beni bekliyor;Tıpkı bir prenses gibi;Gençliğimin cenazesinde bekleyen...Uçup giden zamana ağlamak en iyisi...Ölüm beni bekliyor;Tıpkı hain bir cadı gibi;Durdurulması güç bir düğünde...Uçup giden zamana gülmek en iyisi... Ama, kapının arkasındaki şey de ne?Ve çoktandır beni bekleyen...Melek ya da şeytan,boşver;Kapının önünde sen varsın... Ölüm beni bekliyor;Uyumayı unuttuğum;Yastığımın altında...Uçup giden zamanı dondurmak en iyisi...Ölüm beni bekliyor; Öyle ki arkadaşlarım;Gece esnasında beni görmeye geliyorlar...Birbirlerine zamanın uçup gittiğini söylemek en iyisi...Ölüm beni bekliyor;Gözlerimi kapayacak olan;Solgun ellerinde...Uçup giden zamanı bırakmak en iyisi... Ama,kapının arkasındaki şey de ne?Ve çoktandır beni bekleyen...Melek ya da şeytan,boşver;Kapının önünde sen varsın... Ölüm beni bekliyor;Tabutumu yapacakları ağaçtaki yaprakta...Uçup giden zamanı meydana çıkarmak en iyisi...Ölüm beni bekliyor;Mezar kazıcının bana atacağı leylakta...Uçup giden zamanı çiçeklendirmek en iyisi...Ölüm beni bekliyor;Unutulmayla gerilmiş çarşafla en güzel yatakta...Uçup giden zamanı sonlandırmak en iyisi... Ama,kapının arkasındaki şey de ne?Ve çoktandır beni bekleyen...Melek ya da şeytan,boşver;Kapının önünde sen varsın... |
Sosyalist Brel'den burjuva yergisi
Jacques Brel (Les Bourgeois) Burjuva adlı şarkısında nefret ettiği bu sınıfa karşı duyduğu hissiyatı işler. Burjuvaziye olan sınıfsal hıncını ironi, alay ve ince bir aşağılama ile hicveder. Brel sosyalist olduğunu hiçbir zaman gizleme gereği duymadı. Sınıf çatışmasında safını gayet net bir şekilde belirlediği için söyleminde şaşılacak bir yan yoktur. Sakin ve yalnız bir insan olarak yaşadığı hayatında sanatı ve fikirlerinde hiç muğlaklık yoktu. Aksine kristalize olmuş düşünceleri, tutarlı ve bütünsellik içindeydi.
O ünlü (hiciv) yergi şaheseri Burjuva şarkısının sözlerinin bir kısmı ve videosu aşağıda.
Burjuva (Les Bourgeois) Şişko Adrienne de Montalant'daDostum Jojo'ylaVe dostum Pierre'leYirmili yaşlarımızı içiyoruz birlikte.Jojo kendini Voltaire sanıyorPierre'se Kazanova'yı oynuyorVe ben, ben ki daha başı havadaBen, sanıyorum ki kendimim yalnızca.Ve gece yarısı, 'üç sülün' otelindenNoterler çıkıp geçerkenOnlara kıçımızı gösterip saygılar sunuyoruzVe hep bir ağızdan şarkı söylüyoruz: Yüreğimiz sımsıcak,Gözlerimizi gömerek biraya,Şişko Adrienne de Montalant'daDostum Jojo'ylaVe dostum Pierre'leYirmili yaşlarımızı yakıyoruz birlikte.Voltaire bir naip gibi dans ediyorKazanova ise cesaret edemiyorVe ben, ben ki hâlâ daha başı havadaİyice sarhoşum, neredeyse kendi çapımda.Ve gece yarısı, 'üç sülün' otelindenNoterler çıkıp geçerkenOnlara kıçımızı gösterip saygılar sunuyoruzVe hep bir ağızdan şarkı söylüyoruz: |
