Uzay araştırmaları kafamı karıştırmaya devam ediyor.
12 Mayıs'ta BBC Türkçe'de yayımlanan bir haber galaksimizin tam ortasında Sagittarius A* adı verilen dev bir kara deliğin ilk kez fotoğraflandığı ile ilgiliydi.
Aklıma gelen ilk Sagittarius malum yay burcu ve onun sembolü olan yay. Biraz daha kendimi zorlarsam, Truva savaşında Achilles'e yardım eden yarı insan yarı at - yani bir 'centaur olan - bilge 'Chiron'u anabilirim.
Ama Sagittarius A*ile aklım karıştı. Neden mi?
Belirtilen ölçümlerden ötürü.
Sagittarius A* adı verilen bu kara delik, Güneş'in neredeyse 4 milyon kat kütleye sahip.
Kara deliğin içinde bulunduğu karanlık bir bölge ve etrafındaki yüksek ısılı gazların yaydığı halkanın çapı yaklaşık 60 milyon kilometre.
Bu kara delik dünyadan 26 bin ışık yılı ötede.
Bitmedi!
Biliyoruz ki, bu karadelik içinde Güneş Sistemi'mizin de bulunduğu Samanyolu Gökadasında.
Gökadalar milyarlarca yıldızdan oluşuyor. Görebildiğimiz evrende 100 milyardan fazla gökada olduğu tahmin edilmekte.
Bazıları Samanyolu'ndan onlarca kat büyüklükte.
Ilık bir Mayıs akşamında gök kubbeye çeviriyorum gözlerimi bunları düşünürken.
Mırıldanıyorum yavaşça.
"Bu yıldızlı göklerNe zaman başladı dönmeyeKimse bilmezKimse bilmez"
Ömer Hayyam
Gökada, kütle çekimi ile bir arada tutulan gaz, toz, yıldızlar ve bu yıldızların gezegenlerinin meydana getirdiği sisteme verilen ad. Samanyolu da bir gökada. Geceleri gökyüzünde puslu bir ışık şeridi olarak izliyoruz onu. Oysa içinde çıplak gözle tek tek ayırt edilemeyen yıldızlar var. Aslında Güneş Sistemi'nin bir gezegeni olarak biz bu karmaşık yapının küçücük bir ögesiyiz.
Samanyolu, "sütlü daire" anlamına gelen Yunanca "galaktikos" kelimesinden türeyen Latince "via lactea"' ifadesine dayanıyor. Tam da bu nedenle İngilizcede "Milky way" deniliyor; "sütlü yol" anlamında.
Sütün anılmasının nedeni Yunan mitolojisindeki bir öyküye dayanıyor. Bu öykü bir anlamda galaksi sözcüğüne de can vermiş ve sözcük bu haliyle 18. yüzyıl ortalarından beri astronomide kullanılıyor.
Öyküde, Zeus ünlü kaçamaklarından birini Miken kralının kızı Alkmene ile yapar ve Alkmene gebe kalır. Ölümlü bir anneden doğan oğluna Zeus tanrısal güçler vermek ister ve onun Hera'nın memesinden süt emmesinin yolunu arar. Hera'nın kıskanç olduğunu ve başka bir kadından olan bebeği asla kabul etmeyeceği bildiğinden, karısını uyurken yakalar. Usulca Herakles'i tanrıçanın göğsüne yerleştirir. Mimik Herakles tanrısal sütü içer ve Zeus amacına ulaşır. Ancak, Hera aniden uyanır ve göğsünde tanımadığı bir bebeği emzirdiğini fark eder. Hızla bebeği iter, sütünün bir kısmı dökülür. İşte tanrıçanın memesinden püsküren bu sütler "Sütlü Yol ya da Süt Yolu" olarak bilinen ışık bandını oluşturur.
Ama biz bu gaz, toz ve yıldız bulutunu Samanyolu olarak isimlendirmişiz.
Bunun nedeni de Doğu öykülerine dayanıyor; ona "Kehkeşan" diyoruz. Hani kare bulmacalarında "saman uğrusu" olarak sorulur ya…
Kehkeşan, Farsça'da "saman" mânasına gelen kâh / keh ile "çekenler" demek olan keşân kelimeleriyle yapılmış, "saman çekenler, saman taşıyanlar" anlamındaki bir sözcük. Fars efsanelerine göre kehkeşan, kerpiç ustalarına saman taşıyanların düşürdüğü saman çöp ve tozlarından meydana gelmiş bir yol.
Kehkeşan, Divan Edebiyatı ve tasavvufta da çok yer bulduğundan olsa gerek, biz, bize daha yakın olan ile adlandırmışız gökyüzündeki evimizi.
Süt yolu da olur, samanyolu da.
Ama her iki ifadenin de beni daha çok ilgilendiren kısmı, "yol".
Oralarda bir yerlerde tanrısal sonsuzlarında Zeus ve Hera oturadursunlar, ölümlü yaşamları olan bizler, birbiri üzerine eklenen yaşamlar ve o yaşamların emekleri ile bu yolculuğu sürdüreceğiz.
"Bu yıldızlı gökler.."
Şimdi tam sırası:
Mehmet Güreli / "Kimse Bilmez"
Not: Bu yazıya Bornova Anadolu Lisesi 1983 yılı mezunları WhatsApp grubundaki bir konuşma ilham verdi. Sevgili arkadaşım Prof. Dr. Erdem Silistreli, Herakles'in öyküsünü paylaştı ve sordu: "Neden biz samanyolu diyoruz ki?" Soru sormak zordur. Benimkisi daha kolay oldu sonrasında. Teşekkür ederim kendisine.
Kaynaklar
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61423367
https://www.etymonline.com/search?q=milky%20way&ref=searchbar_searchhint
