Yazı dizimizin son bölümünde kripto varlıklara para yatırılır mı, bunu sorgulayacağız.
Son bir kısaca yıl içinde çok hızlı gelişim ve yaygınlık gösteren kripto para ve token piyasası çok ciddi riskler içeriyor. Bu risklere karşın, bu varlıklara yatırım yapan kişiler, bu risklerin ne kadar farkındalar.
Buna bir bakalım.
Token üretimleri, bu tokenları ihraç eden kişi ya da kurumlara yeni fon sağlama olanağı veriyor. Çok düşük maliyetlerle, herhangi bir sorumluluk ve yükümlülük altına girmeksizin kurumlar ya da kişiler bu dijital varlıkları ihraç edip satabiliyor, önemli miktarda paralara ulaşabiliyorlar. Bu anlamda tokenlar, fon toplama işlevine sahip birer parasal enstrüman olarak piyasadaki yerini alıyor.
Geleneksel piyasalarda şirketler çoğunlukla sermaye piyasalarından halka arz yoluyla düşük maliyetli ve uzun vadeli fon sağlamayı tercih ederler. Halka arz olarak nitelendirdiğimiz bu Initial Public Offering (IPO)'nun, kripto para dünyasındaki karşılığı ise bir blockchain üzerinden token ihracı olan Initial Coin Offering (ICO) oluyor. Bu bağlamda fan token, bir blockchain üzerinden fon toplama aracına dönüşüyor. Yatırımcılar da, bu token'ların değerleneceği beklentisi ile projenin ilk aşamasında spekülatif saiklerle bu tokenları satın alıyorlar.
Bu süreçte kişi ya da kurumlar token ihracını, bir projenin finansmanını sağlama amacıyla kullanırken, diğer taraftan finansal darboğazı aşabilmenin bir aracı olarak da görebiliyorlar. Yaratılacak yeni gelir kaynağı, finansal sıkıntı içindeki kulüplere bir can suyu olabiliyor. Ülkemizde fan token ihraçları daha çok kulüplerin içinde bulundukları finansal sorunların aşılmasına katkı sağlayabilecek, ekstra gelir yaratma yolu olarak değerlendiriliyor.
Yukarıda da dile getirildiği üzere, bu varlıklar önemli riskler içeriyor. Dünyanın çoğu yerinde ve ülkemizde de, henüz bu piyasalarda yasal düzenlemeler yapılmış durumda değil.
Token ya da coin ihracında en yaşamsal konularda bile şeffaflığın olmadığı, ihraççı kurum ya da kişilerin finansal güvenilirliklerinin bile sorgulanmadığı bir kripto para ekosistemi içindeyiz.
Kripto para (coin) piyasasında merkeziyetsizlik nedeniyle manipülasyon çok zor olmakla birlikte, yüksek spekülasyona açık bir yapı var. Bugün itibariyle üç kripto paranın piyasa değeri Bitcoin'inin 830 milyar dolara, Ethereum'un 367 milyar dolara ve Cardano'nun değeri de 75 milyar dolara ulaştı. [1]
Fan tokenlara bakıldığında ise aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere kripto para piyasasındaki gibi bir derinlik bulunmuyor. En fazla işlem yapılan ve en yaygın Binance Fan Token Borsasında bile günlük hacimler çok düşük görünüyor. Günlük işlem hacmi 29 milyon TL yaklaşık (3,5 milyon dolar) seviyesinde. En fazla işlem yapılan Pionex borsasında ise günlük işlem hacmi 41 milyon TL (yaklaşık 5 milyon dolar) düzeyinde. İşlem derinlikleri coinlerle kıyaslanmayacak kadar sığ olan bu borsalar manipülasyon ve spekülasyona daha açık durumda. Bu nedenle bu piyasalarda birazcık yüklü alım ve satımlar fiyatları önemli ölçüde değiştirebilir.ya da bugün var olan bir fan token yarın olmayabilir. Aynı özellik düşük işlem hacmi ve piyasa değeri olan coinler için de geçerli…
Gerek coinlerde, gerekse fan tokenlarda kullanıcı sayısı, piyasa değerleri, günlük işlem hacimlerine bakmak gerekiyor. Yine belirli bir projeye bağlı ihraç olunan coin ya da tokenlarda, projeler geliştirilmeye devam ediyor mu? Ethereum ve Bitcoin'de güncellemeler devam ediyor.
Kısacası, çok riskli bir piyasadan söz ediyoruz. Taşıdığı belirsizlikler, fan token fiyatlarında anlamsız fiyat hareketlerine neden olabilecek volatiliteleri de beraberinde getiriyor. Bu bağlamda bugün coin ve token fiyatlarında önemli balonlar oluşmuş durumda. Bugün bir adet Bitcoin fiyatının 43.000 Amerikan doları gibi bir değere sahip olması ya da ülkemizde borçlarını ödeyemedikleri için yapılandırmaya giden, borç batağındaki kulüplerin ürettikleri fan tokenların üç-dört katı değer artışı kazanması nasıl açıklanmalı? Bu varlıklara yatırım yapan yatırımcının getiri beklentisinin temelinde rasyonel bir mantık var mıdır ya da hangi rasyonel gerekçelerle bu ürünlere ilgi gösterip para yatırabiliyorlar? Ne yazık ki, bu sorulara anlamlı yanıt bulabilmek bugün çok mümkün görünmüyor. Kısa süre önce yaşadığımız bir Thodex dolandırıcılık [3]olayından da görülebileceği üzere, bu varlıklara yatırım yapacak tüketicilerin çok dikkatli olmaları ve içerdiği yüksek riskleri göz önünde bulundurarak, bu varlıklara yatırım yapmaları gerekiyor.
Kripto para borsalarında gözetim ve denetimi mümkün kılabilecek, iyiniyetli üçüncü kişileri kötü niyetli kişi ya da kurumlardan koruyacak gerekli yasal düzenlemeler sağlanmadığı için bu varlıklara yatırım yapanlar, çok önemli zararlara uğrayabilirler.
Bu ürünlerin fiyatlanmasında herhangi bir ölçü bulunmuyor. Fiyat dalgalanmalarında volatilitenin boyutları çok yüksek olabiliyor. Bir anda 60 bin Amerikan dolarına yükselen Bitcoin, bir kaç ay içinde 43 bin Amerikan dolarına düşebiliyor. [4]
Merkezi mülkiyetin olmadığı bu spekülatif dijital varlıklara yatırımlar çok para kazandırabileceği gibi, kişinin varlığında önemli azalma, geri döndürülemez hatalı işlemler nedeniyle de telafisi mümkün olmayan mali kayıplara da yol açabiliyor.
Kaynaklar
