Avrupa futbolunun patronu UEFA bugün aynı zamanda yeryüzünde de futbolu ekonomik, finansal ve sportif olarak yönlendirir halde.
Şampiyonlar Ligi dünyanın en çok izlenen bir organizasyon… Bu turnuvaya her yıl katılan 32 kulübe, UEFA yıllık ortalama 2,5 milyar Euro'nun üzerinde parasal ödül dağıtıyor. İkiyüzün üzerinde ülkede canlı yayınlanıyor, 400 milyona yakın insan tarafından izleniyor.[1] 3 milyar Euro'nun üzerinde bütçesi olan, reytingi ve marka değeri yüksek bir organizasyon.
Aşağıda da detaylı değineceğimiz gibi, UEFA futbolu ciddi ölçüde metalaştırıp ticarileştiren ve finansallaştıran bir ekonomik ve sportif örgüt…
Biz bu makalemizde UEFA'nın neyin peşinden koştuğunu anlamaya ve analiz etmeye çalışacağız. Bu bağlamda soruyoruz: UEFA neyin peşinden koşuyor? Oyunun mu, yoksa paranın mı?
İşte bu kapsamda, UEFA'nın Avrupa Süper Ligi nedeniyle, genel olarak ekonomik ve finansal durumunu da anlatarak, futbolu hangi aşamaya getirdiğini ve oyunun temel aktörü olan kulüplerin bu organizasyondan ne para kazandığını analiz edelim.
UEFA'nın 1954'ten bu yana oluşturduğu devasa futbol imparatorluğu bugün Avrupa'da yıllık 30 milyar Euro'ya yakın bir büyüklüğüne ulaştı.[2] UEFA'nın son yirmi yılda futbolu iyice parasallaştırıp finansal bir karaktere büründürmesiyle bu süreçte ne kadar para kazandığını, yıllık ortalama ne kadar kâr elde ettiğini, ne tutarda bir servete ulaştığını, bankalarda ne miktarda nakit paraları olduğunu yukarıda sizlerle detaylıca paylaştım. UEFA'nın bu kulüpler sayesinde oluşturduğu servetini büyük bir aç gözlülükle devam ettirme ve daha fazla para kazanma hırsı, Avrupa futbolunda finansal çatlakların oluşmasına ve bu depremin meydana gelmesine neden olmuştur. Yeri gelmişken son UEFA finansal raporuna göre bazı güncel verileri de paylaşmakta yarar var.
UEFA'nın 2019/20 itibariyle toplam gelirleri 3.038 milyon Euro'ya ulaştı. Bu gelirlerin yüzde 85,4'lük kısmı medyadan, yüzde 13,7'si ticari gelirlerden kalan küçük kısmı da bilet satışı ile diğer gelirlerden oluşuyor.[3]
UEFA' nın gelir kaynaklarını incelediğimizde, gelirlerin yüzde 89,9'unu oluşturan 2.730 milyon Euro'nun kulüp yarışmalarından (Şampiyonlar Ligi ile Avrupa Ligi'nden), kalan kısmının da Avrupa Uluslar Kupası turnuvasından geldiğini görüyoruz. Buradan da anlaşılıyor ki, kulüp futbolu UEFA'nın altın yumurtlayan tavuğu durumunda. İşte, bu altını yumurtlayan tavuk durumundaki merkez liglerin bu on iki takımı, artık bundan sonra kendi ekonomik ve finansal örgütlenmelerine bu geliri yaratmak istiyorlar.
Tablo:1 UEFA'nın 2019/20 İtibariyle Gelirleri ve Bu Gelirlerin Kaynakları[4] UEFA'nın finansal verilerine baktığımızda ise bankalardaki nakit ve benzeri varlıkları toplamı bir önceki yıla göre yüzde 79 artarak, 732,5 milyon Euro olmuştur. Gelirlerinin bono, tahvil, vb. finansal varlıklarda değerlendirilen kısmı ise yüzde 34 artışla 743,9 milyon Euro'ya ulaşmıştır. Buna göre, UEFA'nın bir önceki döneme göre nakit+mevduat+ finansal yatırım araçları toplamı yüzde 30,8 artış kaydederek 1.476,4 milyon Euro'ya yükselmiştir. Bu tutar, UEFA'nın yıllık 3.038 milyon Euro'luk gelirinin yüzde 51,6'lık bölümünü oluşturuyor. Bunun yanısıra, UEFA'nın diğer nakde dönüş değeri yüksek olan dönen varlıkları da, bir önceki döneme göre yüzde 141,8 artış göstererek 1.567,9 milyon Euro olarak gerçekleşmiştir.[5]
2003-2020 arası UEFA'nın yıllık faaliyet ve finans raporlarından [6] derleyerek oluşturduğumuz aşağıdaki tabloya göre:
1) UEFA 2003-2020 arası birikimli olarak toplam 35 milyar 471 milyon Euro gelir elde etmiştir. Elde olunan bu tutarın yüzde 59,35'lik kısmı olan 21 milyar 51 milyon Euro bu dönemde UEFA organizasyonlarına katılan kulüplere ödenmiştir.
2) UEFA 2003/2020 arası faaliyetlerinden birikimli olarak toplam 2 milyar 90 milyon Euro faaliyet kârı elde etmiştir.
3) UEFA'nın 162 milyon Euro olan Öz kaynakları yüzde 208 artarak, 500 milyon Euro'ya ulaşmıştır.
4) UEFA'nın 2002/03 dönemine göre toplam geliri yüzde 291 artarak 3 milyar 38 milyon Euro'ya ulaşırken, UEFA bu dönemde kulüplere aktardığı tutarlar da, yüzde 300'lük bir artışla 2 milyar 417 milyon Euro'ya yükselmiştir.
5) UEFA'nın bu dönemde yıllık ortalama faaliyet karı 104,5 milyon Euro seviyesinde gerçekleşmiştir.
Tablo: 2) 2002/03-2019/20 Arası UEFA Gelirleri ve Bunların Kulüplere Dağıtımı: Kârlılık ve Öz Kaynak Gelişim Tablosu[7]6) UEFA'nın 2002/03 ile 2019/20 dönemleri arasında birikimli gelirleri 35.471 milyon Euro'ya, buna bağlı olarak kümule karı da 2.090 milyon Euro'ya ulaşmıştır. UEFA'nın bu süreçte yıllık ortalama geliri 1.774 milyon Euro olarak gerçekleşmiştir.
7) UEFA aynı süreçte birikimli gelirlerinin yüzde 59,35'lik kısmını oluşturan 21.051 milyon Euro'yu parasal ödül olarak kulüplere dağıtmıştır. Bir diğer ifadeyle, 2003/2020 döneminde UEFA yıllık ortalama 1 milyar 774 milyon Euro gelir elde ederken, bu gelirin 1 milyar 53 milyon Euro'luk kısmını Şampiyonlar Ligi ve Avrupa Ligi aracılığıyla, bu turnuvalara katılan kulüplere aktarmıştır.
UEFA'nın gelirleri ile kulüplere dağıttığı tutarlar arasındaki en yüksek farklar 2008-2012 ve 2016'da düzenlenen Avrupa futbol şampiyonaları nedeniyle naklen yayın gelirleri, medya haklarının satışları ile sponsorluk gelirlerindeki artıştan kaynaklanmaktadır. Bu tarihlerde UEFA karda ve özkaynak artışlarında önemli tutarlara ulaşmıştır.
Sonuç itibariyle, UEFA sahip olduğu 3.044,3 milyon Euro tutarındaki (nakit + mevduat + finansal yatırımlar + diğer döner) varlıklarıyla bir nakit zenginidir. UEFA'nın sahip olduğu nakit ve benzeri varlıkları ile diğer dönen varlıkları toplamı, yıllık gelirinin üzerine çıkmış durumdadır. Geçen döneme göre yüzde 71,3'lük bir artışla 3.044 milyon Euro'ya ulaşan bu değerler toplamı, UEFA'nın son derece likit ve nakit zengini olduğunu ortaya koyuyor.
UEFA yukarıda da belirtildiği üzere, bir nakit ve servet zengini olmasına karşın, sahip olduğu nakit ve finansal varlıklarını futbolun emrine vermek yerine, finansal getiri sağlama amacıyla kullanmayı tercih etmiştir. Orta ve uzun vadede futbolun esenliğinden daha çok, finansal getiriyi maksimize etmeyi hedefleyen bu anlayış, finansal futbolun bir sonucudur. Pandemi döneminde oyunun sürdürülebilirliğini sağlamaya yönelik gerekli parasal önlem ve destekleri sağlamak yerine, UEFA finansal getiriyi önceliklemiştir.
Pandemik olumsuzluklara karşın, kulüplere destek amaçlı aktarılan herhangi bir harcama tutarının yer almadığı UEFA2019/20 finansal raporunda, bu süreçte yönetsel ve kurumsal masraflar toplamı 83,7 milyon Euro olarak gerçekleşmiştir. UEFA toplam gelirinin yüzde 2.7'sini kurumu yönetmek için idari masraflarda (maaş ve ücretler, paneller, vb.) kullanmıştır.
milyarlarca Euro'nun döndüğü UEFA organizasyonlarında, on iki ayrılıkçı kulüp, oyunun mülkiyeti ve yönetimine talip oldu. Buna karşın UEFA ise, bu oyunun sahibi olarak kendisini görüyor. Oluşturduğu futbol yapılanmasının, finansal futbolun tek patronu olduğunu ve bu "iş alanını" asla terk etmeyeceğini kulüplere hissettiriyor. Çünkü, yukarıda paylaştığımız veriler de gösteriyor ki, UEFA topun (oyunun) peşinden koşma yerine, paranın (iş'in) peşinden koşmayı tercih eden bir ticari örgüte dönüşmüştür.
Avrupa Süper Ligi olayıyla aslında, UEFA ile merkez lig kulüpleri arasında yaşanan büyük bir gelir paylaşım savaşına tanık olduk. Olayın arka planına bakıldığında, UEFA ile kulüpler arasında bir patronaj sorunu da gün yüzüne çıktı. Bu oniki kulüp sadece pastadan daha fazla pay almaktan daha çok, mevcut UEFA organizasyonunun yönetsel ve hukuksal yapılanmasında da aktif olarak yer almak istiyor. Organizasyonun sahibi olmak istiyor. Bu taleplere UEFA'nın sıcak bakmayacaklarını bildikleri halde bu oniki kulüp, Avrupa Süper Ligi (ASL) gibi bir oluşumun sonunun bu koşullarda nasıl sonlanabileceğini aşağı yukarı tahmin ettikleri halde, UEFA'ya tehditkar yüzlerini gösterip ekonomik, finansal, yönetsel ve hukuksal olarak her konuda daha fazla taviz koparmak istediler. UEFA'nın bu mesajı almaması mümkün değildi. Zaten, UEFA geçmişteki G14 olayında olduğu gibi alternatif bir yapılanmanın oluşumunu daha baştan bertaraf edebilmek için 2024'ten itibaren Şampiyonlar Ligi formatını değiştirme yoluna gitti.
Ne var ki, Real Madrid'in başkanı Florentino Perez'in de dediği gibi, "Şampiyonlar Ligi formatındaki değişiklik UEFA'yı kurtarmaya yetmeyecek".
[1] https://franchisesports.co.uk/super-bowl-versus-champions-league-final-which-event-is-bigger/
[2] Deloitte Sports Business Group'un son tarihli yıllık finansal traporuna göre, Avrupa futbol gelirleri büyüklüğü 28,8 milyar Euro'ya ulaştı. https://www2.deloitte.com/uk/en/pages/sports-business-group/
articles/annual-review-of-football-finance.html
[3] UEFA Financial Report 2019/20, sh.4.
[4] UEFA Financial Report 2019/20, sh.4.
[5] UEFA Financial Report 2019/20, sh.15.
[6] https://www.uefa.com/insideuefa/documentlibrary/about-uefa/financialreports/ adresindeki raporlarda yer alan verilerden bu tablo oluşturulmuştur. 2003'ten önceki döneme ilişkin finansal raporlar bulunamadığından başlangıç yılı olarak 2002/03 dönemi alınmıştır. 2002/03- 2003/04 verileri CHF üzerinden belirtildiği için, CHF/EUR paritesi 0,61 üzerinden CHF tutarları Euro'ya çevrilmiştir.
[7] 2002/03 ile 2019/20 arasında UEFA tarafından düzenlenip yayınlanan "UEFA Financial Report"larında yer alan veriler konsolide edilerek, bu tablo hazırlanmıştır.
