Yap-işlet-devret projeleri geleceğimizmiş!

TCDD’de (Türkiye Devlet Demiryolları İşletmesi)  uzun yıllar genel müdürlük görevinde bulunmuş olan AKP Erzincan Milletvekili Süleyman Karaman "Yap- işlet- devret (YİD) projelerini fazla eleştirmeden sahip çıkalım” demiş. Karaman bu ifadeyi TBMM KİT Komisyonu’nun son toplantısında kullanıyor. Son toplantıydı çünkü14 Mayıs seçimlerinde TBMM de yenileneceği için, Meclis komisyonları yeni siyasi kompozisyona göre yeniden şekillenecek.

Tutanakları okudum. Geçen salı yapılan son KİT Komisyonu toplantısında, müzakere edilen kurumlardan biri olan TCDD de enine boyuna konuşuluyor. Müzakerelerde 2016 yılından bu yana Cengiz-Limak-Kolin’in işlettiği Ankara YHT Garı’na geniş bir zaman ayrılıyor.

Bilen biliyor ya, Ankara YHT Garı, içinde döviz bazlı yolcu garantileri yer alan19 yıl 7 aylık bir YİD sözleşmesi ile işletiliyor. Yıllar itibariyle planlanan yolcu sayısının gerçekleşmemesi ise Hazine’nin zararı anlamına geliyor. Bu gar, tasarlanırken hesap edilen YHT hatlarının bir türlü (!) bitirilemeyişi nedeniyle tam kapasiteye ulaşamıyor.

CHP İzmir Milletvekili Atila Sertel’in KİT Komisyonu tutanaklarına yansıyan konuşmasına göre Ankara YHT Garı için hedeflenen yolcu sayısındaki sapma, yüzde 86,33.

Ankara Yüksek Hızlı Tren Garı 

TCDD ile Cengiz-Limak-Kolin şirketinin kurduğu ATR şirketi arasındaki sözleşmeye göre, yolcu başına 1,5 dolar artı KDV yolcu garantisi üzerindeki rakamlar için yarım dolar artı KDV ödeme yapılıyor. Sertel şöyle diyor:

“Ankara YHT garı çıkışlı 30 Ekim 2016-29 Ekim 2017 tarihleri arasında 2 milyon 207 bin 230 yolcu üzerinden 3 milyon 662 bin 265 dolar artı KDV ödeme yapılmış. 2017 30 Ekim ile 2018 arasında 2 milyon 497 bin 861 yolcu üzerinden 3 milyon 833 bin 737 dolar artı KDV Mayıs ayında ödeme yapılmış. 5 milyon yolcu garantisine karşılık 7,5 milyon dolar Mayıs 2021’de ödeme yapılmış. Yani yolcu sayısının 8 milyon olmasına karşılık gerçekleşen yolcu sayısı 1 milyon 93 bin 790. Aradaki farkı Hazine garantisi karşılıyor. ‘

"Ankara YHT garı kamuya geri dönsün" 

Ankara YHT sözleşmesinin koşullarını döviz bazlı garantileri beş yıl önce kamuoyuna ilk kez duyurdum. 5 Haziran 2018 tarihinde Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan yazıda yıllar itibariyle verilen garantilerin tablosu yer alıyor.

Sertel, salı günü yapılan KİT Komisyon toplantısında sözleşmeye atıfta bulunarak,  2021 için şirkete garanti edilen ödeme tutarı nın14 milyon 600 bin dolar olduğunu söylüyor. Yanısıra şirkete185 mağazalı bir AVM, 140 odalı bir otel, 2500 araçlık bir otoparkın işletmesi verildiğini de anımsatıyor.  Kılıçdaroğlu’nun son söylemlerinden yabancısı olmadığımız şu öneriyi getiriyor:

“Yani burada Hazine’nin gerçekten döviz stokundaki sıkışıklığı da göz önünde tutulmalı ve Ankara YHT garının YİD modelindeki aksaklıkların giderilerek bir an önce ve bence TCDD’ye geri dönmesi için çalışma yürütülmeli.9969 Çünkü zarar giderek büyüyecek gibi geliyor. “

"Savunma geliyor"

Sertel’in konuşma ve eleştirilerine eski genel müdür Karaman’ın iktidar milletvekili sıfatıyla verdiği yanıt, savunma psikolojisi yansıtıyor. Hızlı tren işletmeciliği yapan ülkelerde 24 saat işletmede olan modern hızlı garları olduğunu  belirtiyor. Başkente yakışan bir prestij garı olması için çalışıldığını söylerken neden YİD modelinin tercih edildiğini de şöyle ifade ediyor:

"Kamulaştırmaya gerek kalmayacak"

“O günkü şartlarda öz kaynakla yapmak yerine daha ekonomik, daha verimli olan YİD modeliyle yapımına karar verildi. (…) O günkü maliyeti 235 milyon dolar olan garın YİD modeliyle açık ihalesi yapıldı. Sonuçta gerçekleşen yatırım miktarı 252 milyon dolar olmuştur. İlk iki yılda yolcu garantisi karşılanmış, daha sonraki yıllarda ise pandeminin de etkisiyle yolcu garantilerinde bir sapma olmuştur. Yakın zamanda Ankara-İstanbul, Ankara-Afyon, Manisa-İzmir, Ankara-Sivas, Ankara-Konya-Karaman devreye girip tam kapasiteyle çalışınca yolcu garantileri tutacak daha verimli hale gelecektir.  Kamulaştırmaya gerek kalmayacaktır.

"YİD bu ülkenin geleceğidir"

Görevdeyken meydana gelen 41 kişinin öldüğü Pamukova faciası dolayısıyla istifayı düşünmeyen Karaman, YİD projelerinin bu ülkenin “geleceği” olduğu görüşünde. Bu projelerin çocuklarımızı borçlandığı görüşüne de katılmadığını söylüyor. Komisyon’daki konuşmasında gerekçesini şöyle anlatıyor:

“Şu grafiğe baktığımız zaman 2024 yılında kâra geçecek ve 2030 yılından itibaren de her yıl 2,5 milyar dolar kâr gelecek, ülke artık altyapıların yapımı için para ayırmayacak. Bazı konuşmalarda diyorlar, işte ‘Çocuklarımızı borçlandırıyoruz.’ Hayır ben gördüm, çocuklarıma da sordum, onların geleceğini garanti altına alıyoruz. Onun için YİD projelerini çok fazla eleştirmeden onlara sahip çıkmamızı istiyor, teşekkür ediyorum.”

Karaman’ın bütçeyi onlarca proje üzerinden rehin alan YİD’i geleceğimiz olarak gören anlayışı Nasrettin Hoca’nın borçlusuna dikenlere takıla pamuklar üzerinden yaptığı hesaba ne kadar da benziyor.