Gernika filmi üzerine: Bask kimliğinin sembolü Guernica

"Bence bu hikâye anlatılmalıydı ve daha önce yapılmamıştı. Bir yandan, konu hakkında insanların düşündüğünden daha az film yapıldığını düşünüyorum. Eyalette her yıl, örneğin İç Savaşla ilgili filmlerden daha çok romantik komedi yapıldığına inanıyorum, bunu kendi içinde bir tür olarak ele alırsak.

Öte yandan, ister İç Savaş ister başka bir dönem olsun, tarihe borçlu olduğuma inanıyorum. Bir seyirci olarak, 'Eğlenirken kendinizi aydınlatın'ı her zaman sevmişimdir. Tarihsel sinema ve savaş sinemasının hayranıyım ve her zaman filmler aracılığıyla öğrenmeyi sevmişimdir. Ayrıca, hem büyük hem de küçük anlatılacak daha çok hikâye olduğunu düşünüyorum." Koldo Serra

 Filmden bir sahne. Henry, Teresa ve arkada Marta, bombardıman başladığında Guernica sokaklarında.

Bombardıman sonrası Guarnica'dan gerçek görüntüler.

Filme geçmeden evvel, Gernika vakasının daha iyi kavranması için bazı bilgiler vermek, "Bu menfur olayın acaba Türkiye'deki yansıması nasıl oldu?" sorusuna kısmen bir yanıt teşkil ettiği için aşağıdaki şiiri yazıya almak, yerindedir. Şiiri Türkçe'ye çeviren şair, Garip akımının ve şiirin büyük ismi Melih Cevdet Anday'dır.

Gernika, Guernica'nın Baskça adıdır. Guernica, 26 Nisan 1937 yılına kadar kendi halinde insanların yaşadığı, masum, sıradan bir kuzey İspanya Bask kasabası idi. Bu tarihten sonra adını bütün dünya öğrendi. Daha sonra da Pablo Picasso'un kasabanın adını verdiği tablosuyla seksen senedir hafızalardan silinemeyen bir trajedinin imgesi olarak insanlığın belleğinde yerini aldı.

"Paris'te bulunan ve Hitler'in yeni savaş uçaklarının gücünü denemek amacıyla İspanya'da bir kenti bombaladığını radyodan duyan bir İspanyol'sanız ağlarsınız... Eğer bir ressamsanız resmedersiniz." Picasso.

Alman Nazi Luftwaffe kuvvetlerine bağlı "Condor Legion'a (Kondor Lejyonu)" ve faşist İtalyan yönetimine ait "Aviazione Legionaria'ya (Lejyoner Hava Kuvvetleri)" ait uçakların gerçekleştirdiği saldırının askeri adı Operation Rügen'dir (Azarlama operasyonu). 28 uçakla yapıldı. Dört saat süren saldırıda 40 bin kilo patlayıcı kullanıldı. Bombalardan kaçmayı başaranlar av uçakları tarafından tek tek hedef alındı. Bask hükümeti ölü sayısını en az 1654, yaralı sayısını ise 889 olarak açıkladı.  

Alman Nazi ordusunun hava kuvvetleri komutanı, Gestapo'nun kurucusu ve yöneticisi, Hermann Göring'in tarihi Nürnberg (1945 -1946) duruşmalarında yargılanırken söylediği şu itiraf, bir ders mahiyetindedir: "…Onu (Hitler'i), (Franco'ya) her şart altında destek vermesi gerektiği konusunda uyardım. Böylece, öncelikle o bölgede komünizmin daha da yayılmasının önüne geçebilirdik. Ayrıca şu veya bu teknik konuda testler yapma imkanı sağlayabilirdik."

Almanya Guerinca saldırısı nedeniyle ancak 1997 yılında özür diledi. Mart 1999 tarihinde de Alman hükümeti, saldırının bütün sorumluluğunu üstlendi. Dönemin Almanya Cumhurbaşkanı Roman Herzog tarafından kaleme alınan resmi özür mektubu Guernica Belediye Başkanı'nın makam odasına asıldı.

1999 yılının sonunda İspanyol parlamentosu, bombaların Franko'nun emriyle atıldığını açıkladı. Franko, bu gerçeği 30 yıl boyunca inkar etmişti.

Cumhuriyetçi İspanyol hükümeti, Paris 'teki 1937 Dünya Fuarı kapsamındaki Modern Hayatta Sanat ve Teknik sergisinin İspanya'ya ayrılan bölümünde sergilenmek üzere, Pablo Picasso'ya büyük bir duvar resmi sipariş etti. O sırada gerçekleşen hava saldırısından etkilenen Picasso, saldırıdan sonraki 14 gün içinde bütün işlerini bırakıp bu duvar resmini tamamladı. Guernica, 7,76 m eninde ve 3,49 m yüksekliğinde anıtsal bir tablodur.

Almanlar'ın, Paris işgali sırasında, katıldığı bir sergide Nazi generali, Guernica tablosu önünde durarak Picasso'ya sorar: "Bu tabloyu siz mi yaptınız?" Picasso cevap verir: "Hayır, siz yaptınız."

Filmdeki oyuncular, adları, rolleri ve gerçek hayattaki isimleri şöyle:

Teresa: Maria Valverde – Bilbao'daki hükümetin basın ofisinde çevirmen ve üst düzey çalışan.Henry: James D'arcy – Amerikalı gazeteci, Newyork Herald Tribune muhabiri. Aynı zamanda Fransa'da savaşmış olan zenci askerler hakkındaki "The Harlem Hellfighters" isimli çok ses getiren kitabın yazarı.Marta: İngrid Jonsson – Le Figaro gazetesinin fotoğrafçısı.Vasyl: Jack Davenport – Basın ofisinin Sovyet Rus şefi ve tek yetkilisi.Marco: Alex Garcia – Gazeteci.Carmen: Barbara Goenaga – Basın ofisi çalışanı.W. Von Richthofen: Joachim Assboek – Bombardımanı yapan hava lejyonunun Nazi komutanı.

Filmin konusu

Guenica, üç tema üzerinden ilerliyor: Aşk, gazetecilik etik değerlerinin rol ve işlevi, Guernica'nın kalleşçe bombalanmasının planlanması ve saldırının gerçekleşmesi.

Filmdeki aşk öyküsü, Henry, Teresa ve Teresa'ya ilgi duyan, basın ofisi şefi Rus Vasyl arasında cereyan ediyor. Teresa, Henry ile duygusal bir ilişkiye giriyor.

Henry, bir an önce Paris'e gitmeyi isteyen ve mesleğini pek de umursamayan, asparagas haber yaptığı Teresa ve Vasyl tarafından tespit edilen bu yüzden de ikaz edilen Amerikalı gazeteci. Cumhuriyetçi basın bürosunun organize ettiği bir basın turunda Teresa tarafından götürüldüğü hastanede gördüğü küçük bir kızın yanmış yüzünü görür, irkilir. Akabinde aynı turda yine Teresa'nın teyzesinin kırsaldaki evinde Nazi uçaklarının açtığı ateşten kıl payı kurtulması mesleki etik ve tutumu konusunda bir iç muhasebe yapmasına yol açar. Bundan sonra işine daha yüksek ahlaki ilkelere uygun davranarak ölümüne sarılır. Olaylar gelişirken Teresa ile yakınlaşırlar. Ancak bu yakınlaşma yaşanırken Henry, Rus yetkili Vasly ve Stalin'in bölgedeki ajanının asılsız ithamlarına maruz kalır. Ardından Teresa ortadan kaybolur. Henry, sevgilisinin Guernica'da olduğunu öğrenir ve hemen oraya gider. Teresa'nın hapsedildiği yeri bulmaya çalışırken bombardıman başlar, o arada Teresa'yı bulur ve hücresinden çıkartır. Bombardıman altında oradan oraya koştururlarken ağır yaralanan Teresa'yı kucağına alır birkaç adım atar ama Teresa hayatını kaybeder. O anda Vasily sevdiği kadının cansız bedenine kapaklanmış olan Henry ile karşılaşır ve silahını O'na doğrultur ama son anda kendi kendini vurarak intihar eder. Şok halindeki Henry, bombardıman sonrası, basın bürosuna gider, gazetesine, tanık olduğu vahşet ve yıkımın haberini geçmeye şu sözlerle başlar:

"Dinle George, işte lanet savaş hikâyem. 26 Nisan 1937 Guernica. Adımı kullanman ya da bir başkasına imzalatman umurumda değil ama, basılmasını istediğim hikâye bu. Hazır mısın? İspanya'nın kuzeyinde çok küçük bir kasaba, çok ünlü olmak üzere ama çok yanlış nedenlerle."

George Steer'in The Times'ta yayımlanan makalesiyle Guernica'daki faşist, Nazi, falanjist ortak vahşetini bütün dünya öğrenir.

Gernika'nın bombalanmasıyla ilgili tema ise insanı dehşete düşürüyor. Alman Nazi uçak filosunun ve pilotlarının konuşlandığı lokasyondaki Alman nazi subayı W. Von Richthofen ve diğer subay arasında geçen konuşmada, Hitler'in doğum günü hediyesi olarak bir şehrin bombalanmasının istenildiği, bunun Führer için harika bir hediye olacağı açıkça dile getirilir. Plan yapılır. Filo komutanı pilotları toplar. Bir deneyle termiti gösterir ve şöyle izahat yapar:

"Sadece birkaç saniye içinde 1000 dereceye ulaşıyor ve temas ettiği her şeyi eritip bitiriyor. Yandığı 8 dakika boyunca ne suyla ne kumla söndürülemiyor. Önce su sağlama sistemlerini bombalayacağız. Böylece yangınları söndüremeyecekler. Sonra termitle her şeyi ateşe vereceğiz, yani, minimum müdahale maksimum yıkım."

Bombardımanı, Legion Condor (Akbaba lejyonu), 26 Nisan pazartesi günü yani Guernica'da pazarın kurulduğu, insanların alışveriş yaptığı saatlerde başlatır. Dört saate yakın bir süre devam eder. Guernica yakılmış yıkılmış bir harabe kente döner.

Nazi pilotlar Führer'lerine layık bir doğum günü hediyesi armağan etmişlerdir.

Filmden kareler ve Picasso'nun Guernica'sı.