Pazartesi yayınlanan yazımda mesleklere ve yükeköğrenim diplomalarına göre işsizlikte gözlemlenen dikkat çekici farklılıkları tartışmıştım. Bugün de bölgesel işsizlikte gözlemlenen muazzam farklılıklara deyinmek istiyorum. TÜİK tarafından geçen hafta yayınlanan yıllık işgücü istatistikleri 26 bölgenin işgücü piyasası gelişmelerini de kapsıyor. Bu gelişmeler incelendiğinde ülke genelinde yaşanan yüksek işsizlik artışının kimi bölgeleri es geçerken kimi bölgeleri perişan ettiği görülüyor.
Ülkemizde bölgeler arası çok boyutlu eşitsizliklerin ürkütücü boyutları tarihsel bir olgudur ve iyi bilinir. Ama yine de ülkeyi sarsmakta olan işsizlik kasırgasının bölgeleri bu kadar farklı etkilediğini tahmin etmiyordum. Bölgesel işgücü piyasaları 2015’den 2016’ya o kadar farklı hareket etmişler ki aralarında zaten var olan uçurumlar biraz daha derinleşmiş.
İncelemeye işsizliğin 2016 yılında bölgesel fotoğrafını çekmekle başlayalım. Tarım dışı işsizlik oranlarını tercih ettiğimi biliyorsunuz. Bölgesel analizde bu tercih aslında elzem. Nedenini bir kez daha hatırlatayım. Türkiye tarımının aile işletme yapısı sonucu işsizlik tanım icabı bu sektörde sıfıra yakın. Tarım istihdamının kalitesi ayrı bir konu. Bu nedenle tarım istihdamının yüksek paya sahip olduğu bölgelerde işsizlik yapay olarak düşük kalıyor.
2016’da üke genelinde tarım istihdamı toplamda yüzde 19,5 paya sahipti. Ancak kimi bölgelerde tarımın payı çok daha yüksek. Bu payın yüzde 50 civarında olduğu beş bölge var. Meramımı anlatmak için iki çarpıcı örneği paylaşmak istiyorum. Kuzeydoğu Karadeniz’de (6 il) tarımın istihdam payı yüzde 42. Genel işisizlik oranı da yüzde 4,5. Oysa tarım dışı işsizlik oranı yüzde 7,5. Keza Kuzeydoğu Anadolu’da (4 il) tarımın payı yüzde 56. Bu bölglede genel işsizilk oranı yüzde 4,9 iken tarım dışı işsizilk oranı yüzde 10,3.
2016 itibariyle ülke genelinde yüzde 13 olan tarım dışı işsizlik oranının en az yüzde 30 üzerinde olan, bir başka deyişle işsizlikten kırılan 4 bölge var: Şampiyon yüzde 30,1 işsizlik oranı ile Mardin-Batman-Şırnak-Siirt. Üstelik Türkiye’nin en düşük istihdam oranına sahip bu bölgede istihdam oranı bir yıl içinde yüzde 28,7’den 28’e gerilemiş. Yani çalışabilir yaştaki her 100 kişiden sadece 28’i çalışıyor. Yıllık istihdam artışı de 5 binden ibaret. Çok yüksek işsizlik oranlarına sahip diğer 3 bölge sırasıyla Şanlıurfa-Diyarbakır (yüzde 23,2), Kırıkkale-Aksaray-Niğde-Nevşehir-Kırşehir (yüzde 18) ve Hatay- Kahramanmaraş-Osmaniye (yüzde 16,9).
Ülke ortalamasının yüzde 30 altında işsizlik oranına sahip 7 bölge var. En düşükten yükseğe şöyle sıralanıyorlar: Manisa-Afyonkarahisar-Uşak-Kütahya yüzde 7,2, Trabzon-Ordu-Giresun-Rize-Artvin-Gümüşhane yüzde 7,5, Konya-Karaman yüzde 8. Yüzde 8,8 işsizlik oranına sahip diğer 4 bölge ise şöyle: Tekirdağ-Edirne-Kırklareli, Balıkesir-Çanakkale, Aydın-Denizli-Muğla ve Erzurum-Erzincan-Bayburt.
İşsizliğin oldukça olduğu İzmir’i (yüzde 15,2) hariç tutarsak Batı’da işsizlik nispeten düşük. Diğer iki istisna Kuzeydoğu Karadeniz ve Konya. Buna karşılık özellkle Güneydoğu’da zaten yüksek olan işsizlik vahim boyutlara ulaşmış durumda.
2015’ten 2016’ya tarım dışı işsizilk oranı yüzde 12,4’ten 13’e yükselirken bölgelerde işsizlik ne yönde ve ne ölçüde değişti diye merak edecek olursak bölgelerin yakınlaşması bir yana daha da ayrıştıklarını görüyoruz. İşsizlik 17 bölgede artarken 9 bölgede azalmış.
En yüksek işsizlik artışı Gaziantep-Adıyaman-Kilis ile Kırıkkale-Aksaray-Niğde-Nevşehir-Kırşehir bölgelerinde gerçeklşmiş. Bu iki bölgede işsizlik oranı bir yılda sırasıyla yüzde 11,4’ten 15,8’e ve yüzde 13,7’den 18’e yükselmiş. Gaziantep bölgesinde Suriyeli göçmen etkisi biliniyor ancak Kapadokya ve civarında yaşanan işsizlik patlamasının nedenlerini ben de merak ediyorum.
İşsizliğin azaldığı 9 bölgeye yakından bakıldığında işgücü piyasası dinamiklerinin farklılaştığı görülüyor. Dört bölgede (Aydın-Denizli-Muğla, Konya-Karaman, Erzurum-Erzincan-Bayburt, Van-Muş-Bitlis-Hakkari) çalışan sayısında düşüş var. İşsizliğin azalmasının nedeni işgücünde ortaya çıkan azalmaların daha baskın olması. Dolayısıyla makbul bir iyileşmeden söz edilemez.
İşsizliğin azladığı diğer 5 bölge İzmir, Hatay-Kahramanmaraş-Osmaniye, Kayseri-Sivas-Yozgat, Kastamonu-Çankırı-Sinop ve Trabzon-Ordu-Giresun-Rize-Artvin-Gümüşhane’den oluşuyor. Hem sanayide hem de hizmetlerde dikkate değer istihdam artışlarının gerçekleştiği İzmir ile Kayseri-Sivas-Yozgat bölgelerinde işsizlikte iyileşme belirgin ölçüde sağlıklı görünüyor.
