Bir zamanlar da mavi renk yasaklanmıştı!

Dezenformasyon Yasası... Seçime giderken muhalif sesleri tümüylesusturmak isteyen "Saray iktidarı"nınçıkardığı "Sansür Yasası"yla ilgili haberleriokurken, ne kadar hazin diye mırıldanıyorumkendi kendime.Elli küsur yıldır gazeteciyim, yasaklardan ifade özgürlüğünü boğan, boğmak isteyenyasalardan hiç kurtulamadım.Gökçer Tahincioğlu'nun T24'deki haber analizini okuyorum: 

TBMM'nin kabul ettiği 'Dezenformasyon Yasası' olarak anılan düzenleme ile yeni bir döneme girildi. Buna göre, "endişe, korku veya panik yaratmak amacıyla ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu düzeni ve genel sağlığı ile ilgili gerçeğe aykırı bir bilgiyi,kamu barışını bozmaya elverişli şekilde yayan"kimse 1,5 yıldan 4,5 yıla kadar hapisle yargılanacak.Bütünüyle soyut unsurlar içeren düzenlemenin kapsamına, istenilen hemen her haber sokulabilecek.Orman yangınına yeterli müdahalenin yapılmadığından,doların değerinin 20 liraya çıkabileceğine, bir kurumdayolsuzluk yapıldığından, seçimlerde usulsüzlük yapıldığına kadar uzanan birçok bilgi ve iddiadüzenleme kapsamına alınabilecek.Hangi haberin dezenformasyon amaçlı olduğuna tamamen savcı karar verecek.Sadece haberi yapan gazeteciler değil, sosyal medyakullanıcıları da haberi yaygınlaştırdığı için hedef haline gelebilecek. 

İçim daralıyor.Cumhuriyet'teki patron ve başyazarım Nadir Nadi aklıma geliyor.Nadir Bey, 1960'ın 27 Mayıs darbesi sırasında yazdığı bir yazıyı yıllar sonra 12 Eylül'de bir defa daha yayımlamıştı.Bunun üzerine askeri yönetim, Genel Yayın Yönetmenliğini yaptığım Cumhuriyet'i 1983 yılında kapatmıştı.Nadir Nadi'nin o tarihteki sözü yine kulağımda çınlıyor:"Bu adam bu dünyaya boşuna mı gelmiş diyecekler."Bir hüzün dalgası kabarıyor içimde...12 Eylül'de darbe yönetimi 1982 yılında mavi rengi deyasaklayabilmişti. Bunun eğlenceli hikâyesiniDemokrasi Korkusu adını taşıyan kitabımda (1986'da Bilgi, 2012'de Everest) yazmıştım.

Desen: Selçuk Demirel

* * *

İki sevgili, bir divanda el ele, diz dize oturuyorlar.Erkek:"Sevgilim, gözlerin ne kadar şey... Yani şey..."Kız, kocaman gözlerini dikmiş mutlu bir bekleyiş içinde.Ama "şey" nedir, erkeğin ağzından bir türlü çıkmıyor.Erkek, huzursuz; çevresini süzüyor; ayağa kalkıyor,ayak parmaklarının ucuna basa basa sessizce kapıya gidiyor önce; açıp dışarıya bakınıyor.Sonra pencereden dürbünle sağı solu, havayıkolaçan ediyor telaşla. Halının, masanın, divanınaltına göz atarken tedirginlik içinde.Kız, şaşkınlıkla izliyor erkeği.Son olarak divanın üzerinde asılı duran tablonunarkasına bakıp kızın yanına oturuyor, ellerini avucuna alıyor ve nihayet ağzındaki baklayı çıkarıyor:"MAVİ!"On karelik bandın ancak en son karesinde erkek, kızın gözlerinin "mavi" olduğunu söyleyebiliyor.Behiç Ak'ın Cumhuriyet'teki bir karikatürü.

Tarih, 6 Ekim 1982.Haber toplantısında çocuklara sordum:"Bizimkiler özellikle Behiç mavi diye tutturmuşlar ha babam, de babam çiziktiriyorlar, ne ola ki bu?"Bir an bütün bakışlar bana döndü; ciddi miyim, yoksa işletiyor muyum onları diye. Arkasından alaylı gülüşmeler...Böylece öğrendik: 7 Kasım 1982 günü yapılacak Anayasa referandumunda "kabul" oy pusulaları "beyaz", "ret"ler de "mavi" renkte olacakmış.Günlerden bir gün:21 Ekim 1982 perşembe, öğleden sonra gazetedekiodamda çalışıyorum, telefon:"Hasan Bey, Sıkıyönetim'den arıyorlar."Saat beş buçuk.Hadi bakalım gene ne istiyorlar?Selimiye santralındaki astsubay her zamanki gibi adımı sorduktan sonra, "Komutanımı irtibatlıyorum" dedi.Karşımda Birinci Ordu Kurmay Başkanı Tümgeneral Ekrem Dinç; artık bellediğim boğuk ses tonu vebenden de yavaş konuşmasıyla, "Cemal Bey" diyebaşladı, "70 ve 71 numaralı bildiriler yarından itibaren artık tam uygulanacak. Özellikle sizi uzun zamandır izliyoruz. Anayasa konusunda en küçük bir ima,telkin, telmih yoluyla dahi olsa en ufak bir şeyistemiyoruz. Her gazeteye de bunu söylüyoruz. Yoksa derhal kapatacağız."Bir an durdu.Sesi bu defa olağanın dışında sertti Ekrem Paşa'nın. "Bir de mavi konusu var. Sizde kimdi o, Gülgeç mi ne biri var,hep mavi mavi diye çiziyor. Bundan sonra mavi deolmayacak, anlaşıldı mı?"Ve böylece, 21 Ekim 1982 perşembe günü saat tambeş buçukta, Anayasa "referandumu"ndan 16 gün önce,"mavi" renk de askerî yönetimin basına dönükyasakları arasına girmiş oluyordu.Başta karikatürcüler olmak üzere gazetede kim varsa derhal yazı işleri odasında toplantıya çağırdım.En ciddi pozumu takındım ve Ekrem Dinç Paşa'nınkikadar tok bir ses tonuyla konuştum:"Kulağınızı açın iyi dinleyin. Artık mavi de yasak! Hiç kimse ne mavi renkten söz edecek, ne de gök mavi, deniz masmavi diye çizecek. Anlaşıldı mı? 'Mavi' rengi şu andan itibarenCumhuriyet gazetesinde herkese yasaklıyorum."Bunları dedim ve hışımla kalkıp giderken,odada önce derin bir sessizlik oldu, arkasından da kahkahalar yükseldi.Üç dört gün bile geçmeden bir "mavili" habersessizce gazeteye sızıp beşinci sayfada tek sütun çıkıverdi:

Mavi Kartlar Değiştirilecekİstanbul Haber Servisi İstanbul Elektrik Telefon ve TelgrafDairesi'nden yapılan açıklamada, otobüslerde kullanılan mavi kartlarındeğiştirileceği bildirildi. İETT GenelMüdürlüğü'nce yapılan açıklamada,kartların renginin yanlış anlamalara ve istismarlara neden olabileceği belirtildi.Kartların en kısa sürede toplatılarak yerinebaşka renkte yeni kartların dağıtılacağı kaydedildi. 

Tarih, 24 Ekim 1982, günlerden pazardı.Geç vakit uyandım. Yatakta ender tatilgünlerimden birinin keyfini çıkarmaya çalışıyorum. "Zırrr" telefon.Hay Allah!Gazeteden arıyorlar.Ne var gene?Telefonda Ümit Kıvanç, haber merkezi müdür yardımcısı, sesi hayli telaşlı:"Gördün mü ?""Neyi oğlum, ne var sabah sabah?""Abi, beşinci sayfaya bak!""Ne olmuş?""Hele bir bak!""Evet.""Gördün mü?""Neyi oğlum söylesene!""Mavili haberi; 'Mavi Kartlar Değiştirilecek' başlıklı tek sütun haberi..."Bir an durdum ve sonra avazımçıktığı kadar bağırdım:"Allah kahretsin! Ne olacak şimdi?.. Topla herkesi gazeteye, akşamcılar dahil, şimdi geliyorum."Bütün bir pazar gününü gazetede geçirdik. Sıkıyönetim'den telefon gelmedi, rahatladım.Ertesi günü aynı sayfanın aynı köşesinde bir küçük "düzeltme" yayımladık.

"Bu sayfamızda dün İstanbul Belediyesi otobüslerinde kullanılan kartların değiştirileceğine ilişkin bir haber yayımlandı. Yanlış istihbarata dayanan bu haberde ileri sürüldüğü gibi, sözü geçen kartların değiştirilmesi söz konusu değildir. Düzeltiriz, okurlarımızdan özür dileriz."

Çizgi: Tan Oral

"Mavi" rengin Anayasa referandumu öncesindeki öyküsü henüz bitmedi.29 Ekim 1982.Gazetede işlerimi bir an önce bitiripİstanbul Valisi Nevzat Ayaz'ın Harbiye Orduevi'nde verdiği Cumhuriyet Bayramı resepsiyonuna yetişme çabasındayım.Telaşla yazı işlerine şöyle bir uğradım.Çocuklar nereye gittiğimi sorunca,"Orduevi'ne" dedim. Bana bakıp gülmeye başladılar; biri alaylı alaylı, "Bu gömlekle mi?"diye sordu. "Ne olmuş?" dedim. "Rengi mavi de" karşılığını verdi.Haber merkezi müdürü Yalçın Bayer ise hayli ciddiydi:"Gitme böyle" dedi, "eve uğrayıp değiştir gömleğini!"Sinirlendim:"Vaktim yok" deyip gazeteden fırladım, Harbiye Orduevi'nin yolunu tuttum.Ve kokteylde İstanbul Sanayi OdasıBaşkanı Nurullah Gezgin takıldı:"Ooo Hasan Bey, koca salonda bir tek mavi gömlekli sizsiniz..."Üç gün sonra, bu defa İzmir Orduevi. Tarih 1 kasım 1982.Akşam Orduevi'nde Evren Paşa onurunabüyük bir yemek veriliyor.General ve amiraller, vali, işadamları ve gazetecilerbir yandan yemek yiyorlar, bir yandan da Avni Anıl'ın yönettiği koronun konserini dinliyorlar; Evren'in sevdiği bestekâr Avni Anıl'ın eserlerinden oluşan bir konser...Yalçın Doğan'ın oturduğu masada bazı İzmirli işadamlarıile Balıkesir Sıkıyönetim komutan yardımcısı var. Sohbet bir ara "mavi" renge geliyor. Komutan kızgın: 

Biliyorsunuz, bazıları bugünlerde mavi rengi çok sevmeye başladı, çünkü 'mavi' demek Anayasa'ya 'hayır' demek.Türkiye'de komünistler ve Türkiye'yi maceraya itmek isteyenler mavi rengi kullanıyorlar akılları sıra.Mavi rengi kullanmak ne demekmiş onlara gösteririz.Bir de Yeni Asır mavi çıkmaya başladı bugünlerde,gördünüz mü? Olacak iş mi?.. 

Yeni Asır gazetesi, 24 Ekim 1982'de logosunukırmızıdan maviye çevirmiş ve sayfalarında maviyi hâkim renk olarak kullanmaya başlamıştı.Amerika'da yeni çıkmaya başlayan USA Today gazetesini taklit ediyorlardı. Ayrıca bazı araştırmalaragöre okuru en rahatlatıcı rengin maviolduğunu saptamışlardı.Ama bunun için de ters bir zaman seçmişlerdi;hiç olmazsa "referandum"u bekleyemezler miydi?..Evren de Yeni Asır'ın "mavi"sine takılır. Aynı akşamYeni Asır'ın Genel Yayın Müdürü Güngör Mengi'yi yanına çağırıp sitem eder.

* * *

Aradan geçen kırk yıl... "Askeri dikta"dan "sivil dikta"ya...Değişen nedir diye sormayın.İçim daralıyor.Ben de bu dünyaya boşuna mı geldim yoksa?..Eğer öyleyse, hâlâ ne diye yazı yazıyorum ki?