21.kez düzenlenen FIFA Dünya Kupası 14 Haziran 2018 Perşembe günü Rusya-Suudi Arabistan maçıyla başladı. Ev sahipliğini Rusya’nın yapacağı bir aylık turnuva 15 Temmuz’da Moskova’da oynanacak finalle son bulacak.
32 takımın Kupa’ya uzanmak için mücadele edeceği turnuvada 64 maç, 11 farklı şehirde, 12 değişik statta oynanacak.
Ev sahibi Rusya, bu turnuvaya 2013’ten bu yana yaklaşık 13 Milyar dolarlık harcama yaptı. Şimdi ki tartışmalar, Rusya’nın harcadığı bu paraları bu turnuva aracılığıyla geri alıp alamayacağı konusunda yoğunlaşıyor. Futbol deyimi ile bu turnuvada Rus ekonomisi gol atabilecek mi?
Ruslar bu turnuvadan önemli ekonomik sonuçlar ve kazançlar bekliyorlar. Rus hükümetine göre turnuva ülke ekonomisine önemli katkılar sağlayacak. Hükümet kanadından yapılan açıklamalarda ise, bu organizasyon orta ve uzun vadede Rus ekonomisine 31 milyar dolara yakın bir gelir katkısı sağlayacak.
Düzenlenen bazı raporlar ve yapılan araştırmalar, turnuvanın ev sahibine ekonomik olarak etkisinin “sınırlı ve kısa ömürlü” olacağını belirtiyor.
Konuya ilişkin Moody's Investors Service’ün yaptığı araştırma, 2018 Dünya Kupası'nın Rus ekonomisi üzerinde çok sınırlı bir etkiye sahip olacağını ortaya koyuyor.
Derecelendirme kuruluşu Moody’s’in düzenlediği raporda, “Dünya Kupası'nın sınırlı süresi ve ülke ekonomisinin büyüklüğü göz önünde bulundurulduğunda, bu turnuvanın gerçekleştirilmesi için yapılan yatırımların büyümeyi tetikleyebileceği, ancak ulusal düzeyde Dünya Kupası’nın Rus ekonomik büyümesine ekonomik etkilerinin çok sınırlı olabileceği belirtiliyor. Bununla beraber, bu turnuvanın turizme ekstra destek sağlayabileceğini; gıda, otel, telekom ve taşımacılık sektörlerinin gelirlerinde geçici bir artışlar oluşturabileceğini, başta stat ve diğer alt yapı yatırımlarının inşaat sektöründe geçici bir büyümeye neden olabileceğini, bu kapsamda Dünya Kupası'nın 2013'ten 2023'e kadar 10 yılda Rusya gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) artışına etkisinin 1.92 trilyon ruble (yaklaşık 30.8 milyar dolar) civarında olabileceği” ifade ediliyor.1
Rusya Başbakan Yardımcısı Arkady Dvorkovich ise raporda “Dünya Kupası'nın önemli bir ekonomik etkiye sahip olduğunu, ev sahibi olarak ekonomilerine şimdiden olumlu katkı yapmaya başladığını ve uzun vadeli ekonomik etkisinin artarak devam edeceğini, altyapıya ve yeni statlara harcanan paralar hariç olmak üzere 11 Milyar Dolar’a yakın harcama yapıldığını, bu tutarın 13 Milyar dolara kadar çıkabileceğini, 220 bin ilave istihdam yaratıldığını” belirtiyor.
Anımsanacağı üzere, Rusya Soçi'deki 2014 Kış Olimpiyatlarına ev sahipliği yapmak için 50 milyar dolara ulaşan devasa bir harcama yapmıştı. Bu tür organizasyonları ulusal saygınlığın anahtarı olarak gören Ruslar, bu harcamalarıyla tarihin en pahalı Dünya Kupası’nı düzenlemiş olacaklar.
Muhalefet ve kamuoyunda ise, bu organizasyonların düzenlenmesi sürecinde yapılan harcamalarda büyük çaplı yolsuzluklara neden olunduğu ifade ediliyor.2
Uluslararası arenada kendilerini küresel bir süper güç olarak göstermeyi amaçlayan Ruslar, bu tür büyük bütçeli spor organizasyonları kritik bir anahtar olarak görüyorlar. Diğer yandan da ülkeye daha fazla turist çekerek, sağlanacak harcama akışıyla durgunlaşan ekonominin yeniden canlandırılmasını hedefliyorlar.
Reuters’in bildirdiğine göre, Dünya Kupası maçlarına 570.000 civarında yabancı taraftarın, 700.000 de Rus taraftarın tribünlerde maçları izlemesi bekleniyor.3
Uluslararası genel konsensus ve bugüne kadar yaşanılan somut gerçekler gösteriyor ki, Dünya Kupasına ev sahipliği yapan ülke ekonomilerinde, katlanılan maliyetlerin üzerinde bir fayda sağlamak çok zor. Ancak, spor alt yapısı gelişmiş, teknolojik ve ekonomik olarak ileri ülkelerde düzenlenen bu tür organizasyonların sağladığı faydalar ve oluşturduğu pozitif dışsallıklar, katlanılan maliyetlerin üzerinde faydalar sağlayabiliyor. 4
Şüphesiz ki, Dünya Kupası ev sahibi ülkeye önemli olanaklar sağlıyor. Bu bağlamda, Rusya’nın ekonomik büyümesini arttırmaya yönelik bu olanakları kullanma beceri ve başarısı, bu kupanın ekonomik etkisini arttıracak veya azaltacaktır.
Her ne kadar Rus hükümeti uzun vadede Dünya Kupası’nın kendi ekonomilerine çok olumlu katkılar sağlayacağını ifade etmelerine karşın, ekonomide orta ve uzun vadede beklenen ekonomik faydaya ulaşabilmesi için, bugün katlanılan maliyetlerin faydadan daha ağır bastığı (fayda/ maliyet analizi) görünüyor.5
Rus hükümeti Dünya Kupası harcamalarıyla, iç tüketimde üçüncü çeyrekte % 1-2 civarında bir büyüme bekliyor. Aynı zamanda ödemeler dengesinde (Q3'te) mevsimsel olarak negatif olan etkinin bu turnuvayla artıya dönmesini, orta vade de % 2'ye ulaşan bir etki yaratmasının da kuvvetle muhtemel olabileceği vurguluyor.
Dünya Kupası ile başta organizasyonun gerçekleşeceği Moskova, Saint Petersburg, Kazan, Ekaterinburg, Volgograd, Rostov-on-Don, Kaliningrad, Nizhny Novgorod, Saransk, Samara ve Sochi kentleri olmak üzere ülke genelinde önemli turistik bir hareketlenmenin yaşanacağı ve bunun Rus cari dengesine olumlu katkı sağlayacağı dile getiriliyor.
Rusya'daki turnuva, maliyet olarak bugüne kadar yapılmış en pahalı organizasyon olarak karşımıza çıkıyor. Toplam maliyetin 13 milyar doları geçebileceği tahmin ediliyor. Bu harcamaların % 70'i kamu bütçesinden karşılanırken, %30'u ise özel yatırımcılar tarafından karşılanıyor. Bu yatırımlarla birlikte, kamu bütçe dengesindeki açığın daha da artacağı tahmin ediliyor. 2017 tahminleriyle Rus kamu bütçesindeki 33,6 Milyar Dolar civarındaydı.6
13 Milyar dolara ulaşan Dünya Kupası bütçesinin % 30'u (3,9 milyar USD) spor altyapısının inşasına tahsis edilirken, %50’si (6,5 Milyar USD) altyapıya yapılan harcamalara ve ulaşımın iyileştirilmesine ve kalan %20’lik kısım ise (2,6 Milyar USD) konaklama, güvenlik vb. destek harcamalarına aloke edilmiş durumda.7
Rusya’nın Dünya Kupası ile ilgili 2013'ten 2017'ye kadar geçen süre içinde yaptığı harcamalar, yıllık 2 Milyar USD’a ulaştı ve bu yatırım harcamaları yıllara eşit olarak dağıtıldı. Şüphesiz ki, bu çok önemli bir tutar ve toplam yıllık sabit yatırımların yaklaşık% 1'ine ve GSYİH'nın % 0,2'sine karşılık geliyor. Ancak, altyapı yatırımlarının sermaye/hasıla katsayılarının yüksek olduğu düşünüldüğünde, bu yatırımların kamuya sağlayacağı faydanın geri dönüşü uzun yıllara sarkabilecektir.
Satılan bilet sayısı göz önünde bulundurulduğunda, büyük bir olasılıkla turnuva boyunca Rusya’ya 500.000 yabancı turist gelecek gibi görünüyor. Bu bağlamda, Dünya Kupası'nın Haziran-Temmuz aylarındaki ekonomik etkisini en çok perakendeciler, restoranlar ve oteller hissedecek. Daha önceki Dünya Kupası deneyimleri, milli takımlarını desteklemek için gelen ziyaretçilerin, normal turistlere nazaran iki kat daha fazla para harcadığını gösteriyor. Konaklama, yiyecek ve içecek, hediyelik eşya vb. maliyetlerini göz önünde bulundurarak yapılan hesaplamalar, bir Dünya Kupası ziyaretçisinin toplamda 5.000 ila 8.000 ABD Doları arasında harcama yaptığını ortaya koyuyor.
Yukarıdaki verilere dayanılarak yapılan konsolide hesaplamaya göre, Rusya’ya gelen turistlerin toplam nakit harcamaları iç tüketime 2.5 ila 4 milyar USD ek katkı sağlayabilecektir. Bu tutar, Rus ekonomisinin 2018’in 3 çeyreğine ( 3Q-2018'de) % 1-2'ye kadar ek özel tüketim artış etkisi sağlayabilecektir.
Turizmin yukarıda belirtilen sektörlere sağlayacağı hareketlilik, perakende satışlardaki artışın olumlu katkısının yanısıra, ekonomide hizmet, ulaştırma ve ticaret sektörlerinde geleneksel olarak ilave iş olanakları da yaratabilir. Geçmiş Dünya Kupası ev sahibi ekonomileri incelendiğinde, turnuva boyunca ev sahibi ekonomilerinde geçici istihdam artışları görülebilmektedir. Bu artışlar doğal olarak GSYİH'yi olumlu etkileyecek faktörler olarak görünüyor. Dünya Kupası’nın turnuva süresince % 0.15-0.25 oranında GSYH’na olumlu katkı sağlaması beklenmektedir. İç pazara giren paranın, piyasadaki para miktarının artışına yol açmasına karşın, geçici olarak tüketici fiyatlarını hafif te olsa yukarı doğru itebilir ama %4 civarındaki enflasyonu kalıcı olarak etkilemesi çok mümkün görülmemektedir.
Dünya Kupası'nın ödemeler dengesi üzerindeki etkisine gelince, yukarıda da belirtildiği üzere, üçüncü çeyrek itibariyle turnuvanın Rus ekonomisine olumlu katkısı olacaktır. Rus ekonomisinde üçüncü çeyrekte düşük petrol ve doğal gaz ihracatı cari dengeyi olumsuz etkilerken, yüksek turizm gelir akışı negatif mevsimsellik etkisini minimize edebilecektir. Rusya’nın 2017 üçüncü çeyrekte cari işlemler açığı 2.5 milyar USD civarındaydı. Cari açığın bu kadar düşük olmasının temel nedeni turizm gelirlerindeki dönemsel artıştan gelen döviz girişiydi. Bu bağlamda, bu etkinliğin 2018 üçüncü çeyrekte cari işlemler açığını minimize edebilecek olumlu etkisinden bahsedilebilir.
Ayrıca, önceki Dünya Kupası ev sahibi ülkelerin deneyimlerine bakıldığında, bu etkinliğin ekonomik etkisinin turnuva sonrası 2 yıla kadar devam ettiği, turist sayısında önemli artışlar yaşandığı gözlemlenebiliyor. Burada tek istisna, bu konuda Brezilya’da beklenen artışın kaydedilememiş olmasıdır.
Turnuvanın Rus ekonomisine olumlu katkılarından yukarıda söz ettik. Ancak, bunun yanısıra geçmiş örneklerinden de görülebileceği üzere bazı negatif dışsallıklar da ortaya çıkmaktadır. Örneğin 2014 Brezilya Dünya Kupası’nda ortaya çıkan toplumsal gösterilerin giderek yaygınlaşması Brezilya ekonomisini olumsuz etkilemişti. Yine, Brezilya’da düzenlenen Dünya Kupası maçlarının Avrupa’da gündüze karşılık gelmesi sonucu, iş saatlerinde yoğun maç izlenmesi önemli verim kaybına yol açmıştı. Yine Londra’da düzenlenen olimpiyatlar nedeniyle ülkeye gelen turist sayısının fazlalığı, ülkeye gelen paralı turist sayısının azalmasına yol açmış, hatta yaşanılan izdihamların da etkisiyle bazı müzeler turnuva boyunca kapılarını ziyaretçilerine kapamışlardı. Tahminimiz odur ki, Rus ekonomisinin, bazı büyük işletmeleri ve fabrikalarının da tam veya kısmi geçici kapatılması ve yoğun maç izleme nedenleriyle, turnuva boyunca Rus ekonomisinde üretim ve verim kaybının oluşma ihtimali yüksektir. Bu şekilde düşünmemizin nedeni, Rusya Devlet Başkanı tarafından yayınlanan bazı tehlikeli çalışmaların ve işlemlerin geçici olarak askıya alınmasına yönelik çıkartılan kararnamedir. Tahminler, bu kararnameyle metalurji, petrokimya sektörleri ve nükleer enerjide yer alan en az 200 şirketin bu kararnameden etkilenebilecek
olmasıdır. Ekonomistler, bu zararın 4 milyar USD'ye kadar çıkabileceğini öngörüyorlar.8
Ayrıca, önceki Dünya Kupası ev sahibi ülkelerin deneyimlerine göre yaşanacak olumlu bir etki de beklemekteyiz. Veriler, turist sayısının etkinlikten 2 yıl sonra artma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Bunu, ülkenin itibarı ve turizm çekiciliği bakımından olumlu etki olarak değerlendiriyoruz.
Ev sahiplerinin bir aylık turnuva için bu kadar büyük maliyetlere katlanmaları, ekonomik olarak ne kadar mantıklı, ne kadar feasible’dır?
Bu soruya, aşağıda belirttiğimiz dört ögeye bakarak yanıt vermek daha uygun olacaktır. Bunlar:
1) Ev sahibi ülkelerin gelişmişlik ve ekonomik düzeyleri,
2) Uluslararası saygınlık ve kredibilite sorunları,
3) Spor alanındaki gelişmişlik düzeyleri,
4) Sportif ve toplumsal alt yapı olarak mevcut durumlarıyla ilgilidir
Bu kapsamda bakıldığında, bugüne kadar düzenlenen Dünya Kupalarında ekonomik ve sportif olarak gerekli alt yapıya sahip, gelişme düzeyleri yüksek, uluslararası sportif ve ekonomik rekabette önde olan ülkelerde bu tür yüksek maliyetler görünmemekle birlikte, olimpiyat organizasyonlarında maliyetler yükselebilmektedir.
Ancak, Dünya kupalarında böylesi yüksek maliyetlere bugüne kadar erişilmemişti. Brezilya, Dünya Kupası için 11 Milyar Dolar civarında bir harcama yapmıştı.
Rusya’nın bu denli yüksek maliyetlere katlanmasını, bir yandan bu turnuvayı spor alt yapısını geliştirme fırsatı olarak değerlendirip diğer taraftan da ulusal ve emperyal çıkarları doğrultusunda küresel güç olabilme yolunda bölgesel yatırım çekiciliğini arttırmaya çalışmak şeklinde değerlendirebiliriz.
Tüm bunların ötesinde, bu tür büyük spor organizasyonlarını, yaratacakları sosyal fayda açısından da değerlendirmek gerekir. Sportif anlamda ilham verici başarı öykülerinin çocukları ve yetişkinleri spor yapmaya teşvik etmesi bakımından da bu tür spor organizasyonları önemlidir diyorsak ta, günümüzde sporun artık ‘’iş’’ olarak yapılıyor olduğu gerçeğini de göz ardı etmeyelim. Bu tür devasa sportif organizasyonlarının arka planında önemli parasal büyüklüklerin döndüğünü de unutmamalıyız. Şöyle bir örnek vererek bitireyim: Sadece bu organizasyon nedeniyle FIFA’nın bu işten sağlayacağı toplam hasılatın tutarı ise yayın gelirleri, sponsorluk gelirleri, logolu ürün satımı ve bilet satışı gelirleri toplamı 6.1 Milyar Dolara ulaşacaktır. 9 FIFA bu hasılattan sadece 400 Milyon Euro’yu turnuvaya katılacak ülke takımlarına dağıtacaktır. 10
