Bundan sadece 10-12 yıl önce, gluten denince tüm bilim ve tıp dünyasının aklına gelen tek şey, oldukça nadir görülen bir tür buğday allerjisinin neden olduğu çölyak hastalığı ve eğer hastaysanız çocukluk yaşlarında yani çocuk doktorunuz tarafından tanısının konulduğuydu.1 Ancak 2013 itibariyle çölyak hastası olmasa da gluten veya buğday allerjisinden muzdarip insanların var olduğu büyük ölçüde kabul görmeye başladı.2 Hatta şu anda tüm dünyadaki çölyak hastalarının sayısından çok daha fazla sayıda insan glutensiz beslenme uyguluyor. Tıp dünyasında ise glutenle ilgili olarak buğday allerjisi, çölyak hastalığı ve gluten hassasiyeti olmak üzere üç tıbbi durum tanımlanmış durumda.3
Toplumun yüzde kaçının buğday yemekten kaçınması gerekir?
Yaklaşık olarak 100 kişiden birinde çölyak hastalığı var. Çölyak hastalığının görülme sıklığında son yıllarda hafif bir artış olsa da hala yüzde 1’in çok az üstünde görülme oranına sahip. Bu durumda her 1000 kişiden birinde buğday allerjisi olabilir. Gluten hassasiyetinin tıbbi kredibilitesi yükselme trendine girmiş olsa da aslında bu hastalığın nasıl oluştuğu hakkında en ufak fikrimiz yok! Tanı yöntemleri konusunda henüz net bir yaklaşım oluşmuş da değil.4 Ne kadar gluten tolere edilir, ne kadarı edilemez, bir kere olunca hep kalır mı, yoksa iyileşir mi, glutensiz beslenme uygulanmazsa uzun dönemde ne gibi komplikasyonları olur bilmiyoruz. Bu konudaki bilgimizin ne kadar az olduğu göz önüne alınırsa gluteni hayatlarından çıkarmış, hassasiyeti olan insanların her yıl gluteni beslenmelerine yeniden dahil etmeyi deneyerek, şikayetlerinin geri gelip gelmediğini gözlemlemeyi düşünmelidirler. 5
Gluteni hayatımızdan çıkarmak iyi bir şey mi?
Gerçekten gerekli olmadıkça gluten beslenmeden çıkarılmamalıdır çünkü glutensiz beslenen ancak glutenle problemi olmayan 100 insandan 98’i için tam tahıllar (buğday, bulgur, çavdar, arpa, yulaf) , günde üç servis ölçüsünde tüketildikleri zaman (bkz. Geçen haftaki yazı konusu) sağlıklıdırlar ve koroner kalp hastalığı, kanser, diyabet, obezite ve diğer kronik hastalıkların riskini azaltırlar. 6
Bazı insanların çileğe allerjisi var diye bu ‘hepimizin çilek yemekten kaçınmamız iyi olur’ anlamına gelmediği gibi glutenle herhangi bir sorunu olmayan birinin glutensiz beslenmesinin herhangi bir sağlık yararı olabileceğini düşündürten herhangi bir kanıt yoktur. 7 Hatta bunun tersine çölyak hastası, gluten hassasiyeti, buğday allerjisi olmadan glutensiz beslenmenin bağırsak sağlığı için bazı yan etkileri olduğunu düşündüren kanıtlar var. 8 İspanya’da yapılan bir çalışmada bir ay boyunca glutensiz beslenmenin bağırsakta çoğalan zararlı bakteriler nedeniyle bağırsak floramıza zarar verebileceği ve bağışıklık işlevlerinin bozulmasına neden olacağı görüldü. 9 Bunun nedeni buğday hassasiyeti olan insanları rahatsız edcen FODMAP ve fruktanların, sorunu olmayanlar için prebiyotik olarak görev yapması ve iyi bakterileri beslemesidir.
Glutenin bizzat kendisi de bağışıklık sistemini güçlendirebilir. Bir hafta boyunca gluten kesildikten sonra, tekrar beslenmeye eklendiğinde kandaki bağışıklık hücrelerinin aktivitesinde belirgin şekilde artışa sebep olmaktadır. Bu bağışıklık hücreleri özellikle kanserle savaşma ve viral enfeksiyonlarla savaşında önemli rol oynarlar. 10 Bir diğer çalışmada ise gluteni yüksek ekmek, gluteni normal ekmeklerle kıyaslandığında trigliserid düzeylerini düşürücü etkide olduğu bulunmuş. 11
Çölyak hastalığı tanısı nasıl konur? Test yapmadan gluteni beslenmeden çıkarmanın ne gibi sonuçları olur?
Çölyak hastalığı tanısı koymak için hastaya gluten yüklemesi yapılır. Burada glutenle dolu ekmekten bir ay süre ile günde 4-6 dilim ekmek yiyip testlerin bundan sonra yapılması tanı koymak için gereklidir. Kendi kendinize gluteni kestikten sonra doktora giderseniz, gluten intoleransından çok daha ciddi tıbbi bir hastalık olan çölyak hastalığınız olsa da tanı konamaz. 12 çölyak hastalığı gluten proteinine karşı kalıcı bir intolerans olup, tek tedavisi bu hastaların yaşamları boyunca katı bir şekilde gluten içeren gıdaları tüketmekten tam anlamıyla kaçınmasıdır. Çölyak hastalığı testleriniz tam olarak yapılmadan, gluten intoleransınız olduğu size Gastroenteroloji uzmanı veya bir doktor tarafından değil, doktor olmayan yaşam koçu ve diyetisyenler vb. tarafından önerildiyse o zaman çok dikkatli olmanız gerekir. Zira üzerinde glutensiz yazsa bile üretilmiş gıdalara gluten bulaşmış olabilir. 13 Gluten intoleransı olanlarda ciddi sonuçları olmayacak çok küçük miktarlar bile çölyaklı hastalar için toksik olabilir. Şu an piyasada artan glutensiz ürünlerin laboratuvar analizi yapılmamış olanlarının gerçekten glutensiz olduğundan emin olamazsınız.
Çölyak hastalığı genetik bir hastalık olduğu için size tanı konulması durumunda bütün aileye test yapılması gerekir. Çölyak hastalığının sessiz veya hafif yahut atipik belirti veren formları vardır ve siz gluten hassasiyetiniz olduğunu düşünürken aslında çölyak hastası olabilirsiniz. İronik olarak çölyak hastası olduğunu bilmeyen çok sayıda hasta gluten tüketirken, glutenle sorunu olmayan milyonlarca insanın gluteni hayatlarından çıkarmış olması tıbbi bir saçmalıktır.
Bir sonraki yazımda bu konuya devam ederek, gluten hassasiyetiniz olduğundan şüpheleniyorsanız ne yapmanız gerektiğini detaylı olarak anlatacağım.
